2 – mavzu: Oʻlvhash tushunchasi. OʻLchash obyektlari reja

---

2  –  MAVZU:  OʻLVHASH TUSHUNCHASI. OʻLCHASH 

OBYEKTLARI 

 Reja: 

2.1. Oʻlchash jarayoni haqida tushuncha. 

2.2. Oʻlchashlarning sifat mezonlari.  

2.3. Metrologiyaning asosiy postulatlari. 

  

 

Tayanch  atamalar  va  tushunchalar:  oʻlchash,  metrologiya,  aniqlik, 

toʻgʻrilik, qaytariluvchanlik, . 

 

2.1. O‘lchash jarayoni haqida tushuncha 

Izlanayotgan fizik kattalikning sonli qiymatini o‘lchash amalini bajarish orqali 

topish mumkin. Bunda ushbu kattalik miqdori shu birlikning o‘lchov biriligi sifatida 

qabul  qilingan  shu  turdagi  kattalikdan  necha  marta  katta  yoki  kichik  ekanligi 

aniqlanadi. O‘lchash natijasida inson tekshirayotgan obyekt to‘gʻrisida fizik kattalik 

ko‘rinishidagi  bilimga  ega  bo‘ladi.  Bu  fizik  kattalik  to‘gʻrisidagi  tushuncha 

faqatgina  fizika  sohasidagina  ishlatilmasdan,  fan  va  texnikaning  turli  sohalarida 

keng ko‘lamda qo‘llaniladigan xususiyatlarga ega bo‘lgan tushunchadir. 

O‘z  DSt  8.010.1:2002  “О‘zbekiston  Respublikasining  о‘lchashlar  birliligini 

ta’minlash  davlat  tizimi  Metrologiya.  Atamalar  va  ta’riflar.  1-qism.  Asosiy  va 

umumiy atamalar” standartida “о‘lchash” atamasiga quyidagicha izoh berilgan: 

Kattalikni  o‘lchash  -  kattalik  birligini  saqlaydigan  texnikaviy  vositani 

qо‘llanishiga  oid,  о‘lchanadigan  kattalik  bilan  uning  birligi  о‘rtasidagi  nisbatni 

(oshkor  yoki  nooshkor  kо‘rinishda)  topish  va  bu  kattalik  qiymatini  aniqlash 

imkonini beruvchi operatsiyalar majmui. 

O‘lchashdan maqsad, o‘lchanadigan kattalik bilan uning o‘lchov birligi sifatida 

qabul  qilingan  miqdori  orasidagi  nisbatni  (tafovutni)  topishdir.  Bunda  o‘lchash 

obyekti ishtirok etadi.  

O‘lchash  obyekti  -  bir  yoki  bir  nechta  o‘lchanadigan  kattaliklar  bilan 

tavsiflanadigan jism (tizim, jarayon, hodisa va h.k.) [28]. 

O‘lchash  jarayoni  -  bu  solishtirish  eksperimentini  o‘tkazish  jarayonidir 

(solishtirish qanday usulda bo‘lmasin) (2.1-rasm.). 

O‘lchash  odatda  o‘lchashdan  ko‘zlangan  maqsadni  (izlanayotgan  kattalikni) 

aniqlashdan boshlanadi, keyin esa shu kattalikning xarakterini analiz qilish asosida 

bevosita  o‘lchash  obyekti  (o‘lchanadigan  kattalik)  aniqlanadi.  O‘lchash  jarayoni 

yordamida esa shu o‘lchash obyekti to‘gʻrisida informatsiya hosil qilinadi va nihoyat 

---

ba’zi matematik qayta ishlash yo‘li bilan o‘lchash maqsadi haqida yoki izlanayotgan 

kattalik haqida informatsiya (o‘lchash natijasi) olinadi.