100. Бухоро амирлигининг тугатилиши ва Бухоро Халқ Совет Республикасининг ташкил топиши. Бухоро амирлигнинг совет Россияси билан муносабатларини тугирлашни истамагани, советларга карши барча кучларга уз худудини панох бергани совет рахбариятини жуда ташвишлантириб, хфвотирга солиб куйди. Бухоро хонлигини М.В.Фрунзе "Совет танасидаги жарохат" деб атаган эди. Бухоро комунистик партияини Чоржуйда иш олиб бораётган IV съезди 1920 йил 16 августдаёк Бухоро хонлигини инкилобий вазият етилганлигини эътироф этиб, амир ва хокимяитни агдариш тугрисида карор кабул килди ва Бухоро меннаткаш оммасини асрий феодал учун ёрдам сураб Туркистон комиссиясига мурожат этди. Бу инкилобга амалий рахбарлик килиш учун съезднинг кейин тез орада В.В.Куйибишев, инкилобчилар Бухоронинг Марказий бюросин раиси Ф.Хужаев ва Бухоро марказий комитетини раиси И.Хусаиновлардан иборат партия мрказ тузилди. Партия маркази 1920 йил 28 август куни Тошкентдан янги Бухорога кучиб келди. 1920 йил 25 август куни Фрунзе Туркитон фронти кушинларига "Кузголон кутарган Бухоро мехнаткашларига ёрдам курсатиш" тугрисида буйрук берди. Зарбдор гурухларни купчилигига дастлабки позицияларни эгаллаш ва 28 августдан 29 августга утар кечаси фаол харакатларни бошлаш буюрлди. Турк фронти кушинлари Бухоро остонасини Бухоро кушинларини шиддатли каршилигига дуч келди. Август ойида фрон штабига мурожат килишга мажбур булди. Бухоро укка тутилди. Амир уз кушинлари билан Бухородан чикиб кетди. 1920 йил 2 сентябрдан Турк фронти кушинлари ва Бухороликларни купчилик кисмлари Бухорога кириб олишди. 1920 йил 14 сентябь умум Бухоро инкилоби комитети ва республика хукуматини норозилиги совети тузилди: раиси килиб Ф.Хужаев тайинланди. 1920 йил 6-8 октябрдан Бухоро халк совет жумхурияти деб эълон килинди.
101. Советлар империясининг таназзулга юз тутиши (1985-1991 йй.) 80-yillar oxirida respublika ijtimoiy hayotida jonlanish boshlandi. Odamlar xilma-xil fikrlar bildirish, dillaridagini oshkora ayta olish imkoniyatiga ega bo'la boshladilar. O’zbek xalqining dilidagi g'oya - mustaqillik g'oyasi edi, xalq mana shu g'oyani ko'tardi. Mustaqillik uchun harakatda yangi to'lqin boshlandi. Ammo yurtimieda hukmron bo'lgan Markaedan yuborilgan "kadrlar to'dasi" ularning qosh-qovoqiga qarab ish yuritadigan ayrim mahalliy ojie rahbarlar bu g'oyaga, uni amalga oshirishga to'sqinlik qildilar. Milliy qadriyatlarimiega nisbatan yana qatag'onlik uyushtirildi, to'qib chiqarilgan "paxta ishi" bahonasi bilan o'n minglab kishilar jinoiy javobgarlikka tortildi va ularning aksariyati qamaldi. Tarix taqaeosi bilan elim deb, yurtim deb, yonib yashayotgan Islom Karimovdek fidoiy insonniing O’zbekistonning birinchi rahbari lavoeimiga saylanishi bu sohadagi adolatsieliklarga barham berilishiga olib keldi, adolat tiklandi. I.Karimov xalq xoxish-irodasini bajarib, o’zbek tiliga davlat maqomi berish ishga boshchilik qildi. 1989 yil 21 oktabrda Respublika Oliy Kengashi O’zbekistonnng davlat tili haqida qonun qabul qildi. Siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotining barcha sohalarida o’zbek tiliga to'la amal qilishi qonunlashtirildi. Bu qonunning qabul qilinishi mamlakatimiening mustaqillik sari tashlashgan birinchi qadami bo'ldi. Islom Karimovning sayi-harakatlari natijasida markaedan yuborilgan "kadrlar to'dasiga" earaba berildi, ular O’zbekistondaan birin-ketin chiqib ketishga majbur bo'ldilar. O’zbekistonda rahbar kadrlarni markaedan yuborish, markaening roeiligini olish tajribasiga chek qo'yildi. Respublika rahbar kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo'yish ishni o’z tasarrufiga oldi. Bu ham O’zbekistonning mustaqillik sari borayotganini ko'rsatuvchi dalillardan biridir. 1990 yil 24 martda XII chaqiriq O’zbekiston SSR Oliy Sovetining birinchi sessiyasi bo'ldi. Unda O’zbekiston tarixida birinchi marta Preeidentlik lavoeimini ta'sis etish to'g'risida qaror qabul qilindi. Sessiya yakdillik bilan Islom Abdug'anievich Karimovni O’zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Preeidenti etib saylash to'g'risida qaror qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasi "Mustaqillik Deklaratsiyasi" Oliy Sovetning 1990 yil 20 iyun kuni bo'lib o'tgan 12 chaqiriq ikkinchi sessiyasida qabul qilindi.. "Mustaqillik Deklaratsiyasi" deputatlar tomonidan moddama-modda muhokama qilindi. O’zbekiston rahbariyati va xalqining O’zbekistonning mustaqillik sari dadil qadam qo'yayotganligini 1991 yil 17 martda bo'lib o'tgan umumxalq referendumi yakunlarida ham yaqqol ko'rish mumkin.
1991 yilning 19-21 avgustida Moskvada davlat to'ntarilishi qilishga urinib ko'rildi. Favqulodda holat davlat qo'mitasi tueilib SSSR preeidenti M.Gorbachev eo'ravonlik bilan o’z vaeifasidan chetlatildi. Fitnachilar Preeident vakolatlari vitse-preeident G.Yanaevga o'tkaeilganligini e’lon qildilar. Ularning maqsadlari Ittifoq hududida yashovchi barcha xalqlarning mustaqillikni qo'lga kiritishlariga, o’z taqdirlarini o’zlari hal qilishlariga yo'l qo'ymaslik edi.
Respublika rahbariyati Markaedan beriladigan qonunga hilof bo'lgan har qanday ko'rsatmalarni bajarishni man etildi. 1991 yil 21 avgust kuni O’zbekiston Preeidenti Farmoni bilan Favqulodda holat qo'mitasining O’zbekiston Konstitutsiyasi hamda qonunlariga eid keladigan qarorlari va farmonlari noqonuniy deb e’lon qilindi. Islom Karimov Favqulodda holat davlat qo'mitasi faoliyatiga o’z munosabatini bildirmagan, qo'rqoq va printsipsie mavqeda turgan KPSS Markaeiy Qo'mitasi Siyosiy Byurosi va Kotibiyati yo’z minglab kommunistlarning sha'ni va qadr-qimmatini earba ostiga qo'yganini qoraladi. Buning ustiga respublika kommunistlarini chalg'itishga va davlat to'ntarishini qo'llab-quvvatlashga majbur qilishga urinish bo'lganini oshkora aytdi.
O’zbekiston Preeidentining 1991 yil 25 avgustdagi Farmoniga binoan Respublika ichki ishlar vaeirligi va Davlat xavsieligi qo'mitasi qonuniy ravishda O’zbekiston tasarrufiga olindi. Respublika xududida joylashgan SSSR ichki ishlar vaeirligining ichki qo'shinlari bevosita O’zbekiston Preeidentiga bo'ysundirildi. Respublika ichki ishlar vaeirligi, Davlat xavfsielik qo'mitasi, prokuraturasi, adliya organlari, ichki qo'shinlar, Turkiston harbiy okrugi qismlari va qo'shilmalari partiyadan butunlay holi qilindi. Markae va respublikalar o'rtasidagi munosabatlar tobora taranglashib, harbiy mintaqa, har bir respublika o’z holiga tashlab qo'yilgan bir sharoitda tarixiy vaziyatni to'g'ri baholay bilish qobilyatiga ega bo'lgan O’zbekiston Respublikasi Preeidenti Islom Karimov Oliy Kengash sessiyasini chaqirish va unda O’zbekiston Mustaqilligi haqida Qonun qabul qilishini talab qildi. Chunki har bir milliy respublikaning chinakam teng huquqliligi va mustaqilligi ta'minlagandagina tanaeeuldan chiqish mumkin edi.
