18-мавзу: Қадимги Ҳиндистонда архив ишининг илк кўринишлари. Император архивлари. Қадимги Ҳиндистон архивидаги дипломатик ёзишмалар

Бу ҳуқуқ тўпламлари орасида энг қадимгиларидан бири, ривоятларга кўра, қонун устаси Апастамба томонидан тузилган қонунлар тўплами бўлиб, бу тўплам эрамиздан аввалги IV асрга оиддир. Ману қонунлари тўплами айниқса кенг тарқалган, бу тўплам одамларнинг афсонавий бобоси Ману томонидан тузилган дейилади. Ману қонунлари эрамиздан аввалги III асрларда тузилган бўлиб, эрамизнинг III асрида узил-кесил бир шаклга кирган.

«Артхашастра» деган сиёсий-иқтисодий трактат қадимги Ҳиндистон тарихи юзасидан энг қимматли манба сифатида жуда катта аҳамиятга эгадир; буни Маурья сулоласидан бўлган подшо Чандрагуптанинг Қаутилья номли бир вазири ёзган дейилади. Бу трактатда давлатни идора қилишнинг тараққий этган тизими муфассал баён этилган бўлиб, подшо ва амалдорларнинг фаолияти, давлатчилик негизлари, маъмурий идора ишлари, суд ишлари, давлатнинг ташқи сиёсати ва пировардида, ўша даврдаги ҳарбий санъат ҳар тарафлама тасвирлаб берилгандир. Бу энг муҳим манба Ҳиндистоннинг эрамиздан аввалги IV асрда бўлган хўжалик, ижтимоий ва давлат тузумини равшан характерлаб беради.

«Артхашастра» деган сиёсий-иқтисодий трактат қадимги Ҳиндистон тарихи юзасидан энг қимматли манба сифатида жуда катта аҳамиятга эгадир; буни Маурья сулоласидан бўлган подшо Чандрагуптанинг Қаутилья номли бир вазири ёзган дейилади. Бу трактатда давлатни идора қилишнинг тараққий этган тизими муфассал баён этилган бўлиб, подшо ва амалдорларнинг фаолияти, давлатчилик негизлари, маъмурий идора ишлари, суд ишлари, давлатнинг ташқи сиёсати ва пировардида, ўша даврдаги ҳарбий санъат ҳар тарафлама тасвирлаб берилгандир. Бу энг муҳим манба Ҳиндистоннинг эрамиздан аввалги IV асрда бўлган хўжалик, ижтимоий ва давлат тузумини равшан характерлаб беради.

Подшо Ашока замонасидан кўпгина ёзувлар сақланиб қолган. Ашока эдиктлари деб аталмиш бу ёзувлар диний-ахлоқий насиҳатларни ҳамда илк буддавийликни характерловчи бир қанча фактларни, бутун Ҳиндистонда буддавийликнинг кенг ёйилишини, шунингдек, Ашоканинг жўшқин диний фаолиятини тасвирлайди. Ашока эдиктлари подшонинг буйруғига кўра, милоддан аввалги III асрда ғорларнинг деворларига ва махсус қўрилган тош устунларга ёзилган. Хозиргача 33 та ёувлар сақланиб қолган.