18-мавзу: Қадимги Ҳиндистонда архив ишининг илк кўринишлари. Император архивлари. Қадимги Ҳиндистон архивидаги дипломатик ёзишмалар

Дхармашастра деб аталадиган одатдаги ҳуқуқнинг қадимги тўпламлари қадимги Ҳиндистон тарихи юзасидан қимматли манбалар ҳисобланади, бу тўпламларнинг кўпи эрамиздан илгариги биринчи минг йилликнинг охирига оиддир. Қадимги ҳуқуқнинг бу тўпламлари диний-сеҳрий маросимлар билан маҳкам боғланган бўлиб, кишининг ҳуқуқларидан кўра кўпроқ унинг бурчларини белгилаб беради.

Дхармашастра деб аталадиган одатдаги ҳуқуқнинг қадимги тўпламлари қадимги Ҳиндистон тарихи юзасидан қимматли манбалар ҳисобланади, бу тўпламларнинг кўпи эрамиздан илгариги биринчи минг йилликнинг охирига оиддир. Қадимги ҳуқуқнинг бу тўпламлари диний-сеҳрий маросимлар билан маҳкам боғланган бўлиб, кишининг ҳуқуқларидан кўра кўпроқ унинг бурчларини белгилаб беради.

Кўпгина ҳолларда бу тўпламлар ижтимоий тузумнинг диний руҳ билан суғорилиб идеаллаштирилган шаклини тасвирлайди. Аммо, улар қадимги Ҳиндистондаги қулдорлик тузумининг ўзига хос хусусиятларини ҳамда хусусан энг қадимги касталар тизимини равшан ифодалаб беради. Бу тўпламларнинг асосий мақсади қулдор аристократлардан иборат хоким табақанинг, даставвал, брахманлариииг, яъни аристократ коҳинларнинг манфаатини ҳимоя қилиш эди.

Кўпгина ҳолларда бу тўпламлар ижтимоий тузумнинг диний руҳ билан суғорилиб идеаллаштирилган шаклини тасвирлайди. Аммо, улар қадимги Ҳиндистондаги қулдорлик тузумининг ўзига хос хусусиятларини ҳамда хусусан энг қадимги касталар тизимини равшан ифодалаб беради. Бу тўпламларнинг асосий мақсади қулдор аристократлардан иборат хоким табақанинг, даставвал, брахманлариииг, яъни аристократ коҳинларнинг манфаатини ҳимоя қилиш эди.

Бу ҳуқуқ тўпламлари орасида энг қадимгиларидан бири, ривоятларга кўра, қонун устаси Апастамба томонидан тузилган қонунлар тўплами бўлиб, бу тўплам эрамиздан аввалги IV асрга оиддир. Ману қонунлари тўплами айниқса кенг тарқалган, бу тўплам одамларнинг афсонавий бобоси Ману томонидан тузилган дейилади. Ману қонунлари эрамиздан аввалги III асрларда тузилган бўлиб, эрамизнинг III асрида узил-кесил бир шаклга кирган.