15 – Мавзу метод ва методология: асосий тушунчалар

ЗАРУРИЯТ
ВА
ТАСОДИФ
Воқеалар ривожи давомида содир бўладиган ҳодисаларни тавсифлаидиган,
объектив оламдаги алоқадорликни ифода этувчи фалсафий категориялар.
Фалсафанинг бошқа категориялари сингари зарурият ва тасодифларнинг
мазмуни ҳамда умумий хусусиятлари ҳақидаги масала ҳозирга қадар ўтган
кўплаб файласуфларнинг эътиборини ўзига жалб этган эди.
Қадимги дунё фалса-
фасининг Левкипп ва
Демокрит каби
вакиллари янги
замон фалсафасининг
П.Гольбах, Б.Спиноза
каби намояндалари
метафизик детер-
минизм позициясида
турганлари ҳолда ана
шундай қарашни
илгари сурдилар.
Маълум шароит
мавжуд бўлган
тақдирда албатта
юз берадиган
ҳодиса ёки воқеа
зарурият, деб
аталади.
Маълум шароит
мавжуд бўлган
тақдирда албатта
юз берадиган
ҳодиса ёки воқеа
зарурият, деб
аталади.
ИМКОНИЯТ ВА ВОҚЕЛИК
Оламдаги нарса, ҳодиса ва ҳ.к.лар тараққиётининг давомийлигини, уларнинг
бир-бирига ўтиб туришини англатадиган фалсафий категориялар. Ўзгариш,
ривожланиш ва ҳодисаларнинг вужудга келиши, намоён бўлиши жараёнидаги
ўзаро боғлиқликни тараққиёт ва ривожланиш деганда биз асосий ва муҳим
хусусияти бўлгаи оламдаги ўзгаришни, янгиланишни, бир шаклдаги нарсалар-
нинг иккинчиси билан алмашинишини, оддий организмларнинг, жисм ва
ҳодисаларнинг мураккаброқ шакл ва мазмундагиларига айланиш жараёнини
тушунамиз. Табиийки, бу жараёнлар ўз-ўзича, механик тарзда содир бўла
бермайди, балки муайян зарурият, қонуният асосида рўёбга чиқади.
Имконият янги нарса, ҳодиса ва тамо-
йиллар келиб чиқишини ифодаловчи
муайян шарт-шароит хамда вазият
мажмуи, нарса, ҳодисанинг ички таби-
атига кўра зарурий равишда реалла-
шиши лозим бўлган, бироқ ҳали
юзага чиқмаган воқеликдир.
Воқелик эса имкониятнинг нисбатдоши
бўлиб, реал ҳолат ва мавжуд бўлган
ҳодисаларни ифодалайдиган
категориядир.