15 – Мавзу метод ва методология: асосий тушунчалар

Категория тушунчасига умумий таъриф
Умуман олганда, категория қуйидаги хусусиятларни ўзига қамраб олади:
а) «категория» оламдаги муносабат, боғланишларни ифодаловчи умумий мазмун
ва хусусиятга эга фалсафий тушунчадир;
б) категориялар моддий оламдаги ҳаётни тавсифлагани ҳолда, бир бутунликда,
ўзаро алоқадорликда бўлади, бир-бирини тақозо этади, белгилайди
ёки юзага келтиради;
в) категория объектив мазмунга эга. Ҳар бир категория воқелик туфайли
рўёбга чиқади, воқеликда намоён бўлади, воқелик мавжудлигининг ўзига
хос хусусиятлари, томонлари, белгиларини ифодаловчи тушунчалар
сифатида инсон тафаккурида акс этади;
г) категория умумий тушунчалар сифатида инсоннинг табиий-ижтимоий ҳодисалар
моҳиятини билишга қаратилган билиш жараёни тарихининг натижалари ва
воқеликни чуқурроқ била боришининг илмий воситаларидир;
д) категориялар фалсафанинг ўзи сингари, барча фанлар учун илмий тадқиқот
ва амалий фаолиятда методологик аҳамиятга
Имконийлик кўринишлари
Реал имконият:
-воқеликнинг зарурий алоқалари ва муносабатлари тақозоланган
-зарурийлик билан боғлиқ (Гегел)
Мавҳум имконият:
-зарурий алоқалар билан тақозоланган, лекин зарур шароитларсиз кучга кира олмайди
Моҳият имконияти:
-амалга ошиши моҳиятининг ўзгариши билан кечадиган имконият
Инкор этувчи имконият:
-воқеликка айланиши билан бошқа имкониятнинг мумкин эмаслги билан характерланувчи имконият
Қайтарилмайдиган имконият:
Аниқ имконият:
-зарурий шарт – шароитлардагина кучга киради
Формал имконият:
-воқеликнинг тасодифий алоқалари ва муносабатлари билан тақозоланган;
-тасодифийлик билан боғлиқ
Қайтарилувчи имконият:
-биринчи туртки-имконият-ҳаракат
Биргаликда мавжуд бўладиган имконият:
-бирининг амалга ошиши билан бошқа имкониятнинг йўқолиб кетмаслиги билан характерланувчи имконият
Воқеа – ҳодиса имконияти:
-амалга ошиши билан моҳияти ўзгармас имокният