14-мавзу: менежментда бошқарув усуллари ва услублари режа

14-мавзу: МЕНЕЖМЕНТДА БОШҚАРУВ УСУЛЛАРИ ВА УСЛУБЛАРИ
Режа:
14.1. Бошқарув усуллари тў ғрисида тушунча
14.2. Бошқаришнинг маъмурий-ташкилий усуллари
14.3. Бошқаришнинг иқтисодий усуллари
14.4. Бошқаришнинг ижтимоий-руҳий усуллари
Калитсўзлар:Усул, Бошқарув усули, Ташкилий-маъмурий усуллар, Иқтисодий усуллар, Ижтимоий-руҳий усуллар


14.1. Бошқарув усуллари тўғрисида тушунча.
Усул — бу тадқиқот қилиш ёки таъсир кўрсатиш усулидир. Тадқиқот қилиш нуқтаи назаридан услуб деганда бошқарув объйектини ўрганиш жараёнида қўлланиладиган усуллар, яъни:

• 
  система (тизим)ли ёндошув;
  
• 
  комплекс ёндошув;
  
• 
  таркибий ёндошув;
  
• 
  интеграсион ёндошув;
  
• 
  моделлаштириш;
  
• 
  иқтисодий-математик ёндошув;
  
• 
  кузатиш;
  
• 
  эксперимент;
  
• 
  сосиологик кузатув каби таҳлилнинг илмий усуллари тушунилади.
  

Таъсир кўрсатиш нуқтаи назардан эса усул деганда, бошқариш функсияларини амалга ошириш учун бошқарув объйектига таъсир ўтказиш усуллари тушунилади. Бундай усулларга қуйидагилар киради:

• 
  функсионал тизимости объйектларини бошқариш усули;
  
• 
  бошқариш функсияларини бажариш усуллари;
  
• 
  бошқарув қарорларини қабул қилиш усуллари.
  

Ҳар хил ёндашувлар, йўсинлар, йўллар ёрдамида амалга ошириладиган турли-туман бошқарув ишларининг мажмуи —бошқарувнинг аниқ ва ўзига хос усуллари деб юритилади. Шундай қилиб:
Бошқарув усуллари — бу ходимларга ва умуман таълим муассасалари жамоаларига таъсир кўрсатиш усуллари бўлиб, бу усуллар қўйилган мақсадларга эришиш жараёнида мазкур ходимлар ва жамоаларнинг фаолиятини уй ғунлаштиришни назарда тутади.
1-жадвал
Корхона бўлимларида бошқариш усуллари

№	Тизимостибўлимлар	Бошқаришнинг ўзига хос усуллари
1.	Режалаштириш бўлими	таълимнинг сифатини таҳлил қилиш; таълим сифатини назорат қилиш; омилли таҳлил; функсионал таҳлил; таълим жараёнининг босқичларини ўрганиш; таълим жараёнини программалаштириш, режалаштириш ва назорат қилиш; харажатларни ҳисоб-китоб қилиш ва бошқалар.
2	“Маркетинг” бўлими	таълим муассасининг мавқйесини диагностика қилиш; муассасанинг бозорга чиқиш имкониятларини таҳлил қилиш; малакали олий малумотли кадрлар бўйича талаб ва эҳтиёжларни аниқлаш; маркетинг консепсиясини ишлаб чиқиш ва ҳакозо.
3	“Ходим” бўлими	кадрларни режалаштириш; ходимлар меҳнатини ва иш ҳақини ташкил қилиш; ходимлар ва уларнинг мартабаларини бошқариш; ходимларни бошқариш тизиминишакллантириш, таҳлил қилиш ва бошқалар.

Бу усулларни қўллаш ёрдамида бошқариладиган объйект таркибидаги бўлимларнинг мақсадлари ва уларнинг ечими бўйича зарур тадбирлар аниқлаб олинади.
Бу усуллар бошқариш функсияларини, яъни:

• 
  режалаштириш;
  
• 
  ташкил қилиш;
  
• 
  назорат қилиш;
  
• 
  мувофиқлаштириш;
  
• 
  мотивасия (важлар, исботлар келтириш) кабиларни бажариш учун қўлланиладиган усуллардир.