14-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

Loyiha
deganda, ma’lum maqsadga erishish uchun qilinadigan resuslar 
investitsiyasi tushuniladi. 
Investitsiya -
daromad olish uchun qo’yiladigan kapital mablag’.
Investitsiyalash -
bu kapitalni yaratish yoki kapital zahirasini to’ldirish jarayonidir.
Investitsiyalash deganda, yalpi va sof investitsiyalash tushuniladi. 
Yalpi investitsiyalash
- kapital zahirasining umumiy o’sishidir. 
Qoplash -
asosiy kapitalning ishdan chiqqan qismini almashtirish. 
Sof investitsiya -
yalpi investitsiyadan qoplash uchun sarflanadigan mablag’ni 
ajratgandan keyingi qolgan qismi. 
Sof investitsiya = Yalpi investitsiya – Qoplash 
Agar yalpi investitsiya qoplashdan yuqori bo’lsa, sof investitsiya musbat bo’ladi (bu 
holda kapital ko’payadi va ishlab chiqarish kengayadi). Agar yalpi investitsiya qoplashdan 

---

kichik bo’lsa, sof investitsiya manfiy bo’ladi (mavjud kapital kamayib boradi). Va nihoyat, 
yalpi kapital qoplashga teng bo’lsa, kapital hajmi o’zgarmaydi (bu holda kapital oddiy 
takror ishlab chiqarilmaydi). 
Qisqa muddatli loyihalarni (qisqa muddatli investitsiyalarni) tahlil qilganda 
kapitalning ichki o’zini oqlash koeffitsienti r dan va ssuda foizi i dan foydalaniladi. Qisqa 
muddatli oraliqdagi investitsiyalarning (bir yillik oraliqdagi) chekli sof oqlashi ularning 
chekli ichki oqlash koeffitsientidan ssuda stavkasi foizini ayirish orqali aniqlanadi: 
∆r=r-i,
bu erda ∆r - chekli sof qoplash; 
r
- chekli ichki qoplash; 
i
- ssuda stavkasi foizi. 
Agar 
r=i
bo’lsa, investitsiyadan olinadigan foyda maksimal bo’ladi. Faraz qilaylik, 
firma mandarin sotish bilan shug’ullanadi, deylik. Firma sotish quvvati turli bo’lgan 
do’konlarni qurmoqchi. Do’konlarni qurish uchun sarflanadigan kapital mablag’lar, sotish 
uchun sarflanadigan harajatlar quyidagi jadvalda keltirilgan (14.1-jadval). Ssuda foizi 
stavkasi 10 foiz bo’lsin. 
14.1-jadval.
Bir yillik investitsiya qaytimlari 
Do
’konlar
ning 
soti
sh quvva
ti
(bir
kunli
k), kg
Umumi
y 
investi
tsi
ya
(ka
pit
al m
ablag
’ 
sa
rf
i), so
’m 
C
he
kli
investi
tsi
ya
, so
’m 
Ka
pit
alga 
to
’lana
digan 
che
kli
foiz
, so
’m 
C
he
kli
sot
ish 
ha
ra
jatla
ri, so
’m 
C
he
kli
umum
iy 
ha
ra
jatla
r, so
’m 
(MC) 
Inve
sti
tsi
ya
da
n 
oli
na
digan 
da
roma
d, so
’m 
(MR) 
C
he
kli
foyd
a, 
so
’m