14-mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori

80 
10
40 
20 
0 
20 
40 
60 
80 
10
T
e
Ah
oli 
Da
Lor
ent
E 
A 
B 
C 
D
 
F 
60 
80 
10
40 
20 

---

Asosiy kapital egasi kapital qiymatini undan foydalanish vaqti davomida qayta 
tiOrtiqi. Masalan, uskuna 1000000 so’m bo’lib, undan foydalanish muddati 10 yil bo’lsa, 
uning qiymati 10 yil davomida teng qiymatlarda mahsulot qiymatiga o’tkaziladi deb 
qaraydigan bo’lsak, har yilgi daromaddan 100000 so’mdan amortizatsiyaga ajratish kerak 
bo’ladi.
Aylanma kapital bir yil davomida o’zining butun qiymatini mahsulot qiymatiga 
o’tkazib qayta tiklanadi. 
Kapitalning qiymati undan foydalanib, kelajakda qancha daromad olishga 
bog’liqdir. Kelajakda ko’proq daromad olish ishtiyoqi ko’pchilikni bugungi iste’molining 
bir qismidan voz kechib, uni jamg’arishga undaydi. Jamg’arilgan mablag’ pul 
ko’rinishidagi kapital sifatida biror-bir tadbirkorga ma’lum muddatga qo’shimcha qiymat 
orqali qaytarilishi sharti bilan berilishi mumkin. Ushbu olingan qo’shimcha qiymatga 
kapitalga olingan foiz deyiladi. 
Ssuda foizi -
kapital egasiga uning kapitalidan ma’lum muddat oralig’ida 
foydalanganligi uchun to’lanadigan narxdir. 
Kapitaldan foydalanishni tahlil qilganda bugun sarflangan mablag’ni kelajakda 
sarflanadigan mablag’ bilan taqqoslash yoki bugun olinadigan daromad bilan kelajakda 
olinadigan daromadni taqqoslash muhim ahamiyatga egadir. Bu erda vaqt omilini 
e’tiborga olish kerak bo’ladi. Bugungi sarflangan bir so’m bir yildan keyin sarflanadigan 
bir so’mga teng emas. Bularni bir-biriga tenglashtirish uchun, avval ularni bir vaqtga 
keltirish zarur bo’ladi. Turli xil yillardagi harajatlarni yoki daromadlarni bir yilga 
keltirishda diskont ko’paytiruvchisidan foydalaniladi. 
Harajat va daromadlarni bir xil boshlang’ich vaqtga keltirish hisob-kitoblariga 
diskontirlash
deyiladi. Bunday hisob-kitoblar investitsiya loyihalarini baholashda keng 
qo’llaniladi. Investitsiyalarni tahlil qilganda yillar davomida bo’ladigan harajatlar bilan 
loyihadan olinidigan daromadlarni solishtirishga to’g’ri keladi. Kelajakda olinadigan 
daromadning nafi bugungi kunda olinadigan daromad nafidan kichik bo’ladi. Nima uchun 
deganda, joriy daromadga (ya’ni, bugungi kundagi daromadga) kelajakda foiz bo’yicha 
qo’shimcha daromad olish mumkin. 
Loyihalarni tahlil qilishda loyiha qiymatini aniqlash uchun bugungi kunda qo’yilgan 
kapital mablag’lar bilan loyiha amalga oshirilgandan keyin olinadigan daromadlarni 
solishtirish zarur bo’ladi. Buning uchun joriy harajatni va kelajakda olinadigan daromadni 
hisob-kitob qilish kerak.