bo‟lib, inson unga ni/oni qaiutay hal qilishni bilmaydigan, kuchli, moslashuvchan
shaxs sifatida kirishi mumkin. Odamlar rivojlanish bosqichidagi qarama-
qarshiliklami
turlicha muvaffaqiyat va har xil tezlikda
bartaraf etadi - Erikson
konsepsiyasining
epigenetik tamoylli
shundan iborat Eriksonning ta‟kidlashicha,
avlodlaming ehtiyojlari
va imkoniyatlari simmetrikdir, uning konsepsiyasida
ulaming o‟zaro bog‟liqligi aks ettirilgan.
Rus psixologlari ishida, ijimoiy-tarixiy tajribani o‟zlashtirishi bolaning faqat
faol faoliyatidagina sodir bo‟lishi ko‟rsatilgan. Faoliyat tushunchasining kiritilishi
rivojlanish sub„ekti faolligiga urg„u beradi, rivojlanish muammosini sub'ektning
o‟ziga qaratadi. L.F.Obuxova xulosasiga ko‟ra rivojlanish jarayoni bu sub„ektning
harakati bo‟lib, predmetlardagi uning faoliyati tufayli amalga oshadi, irsiylik va
muloqot omillari esa shaxsning individual betakrorligiga bog„bq bo‟lgan,
zarur
shart-sharoitlar hisoblanadi. Bu yerdan rivojlanishni harakatlantiruvchi kuchlar
kategoriyasi tushunchasi yangicha izoh talqin oldi, uning asosida bolaning
faoliyati, faoliyatni amalga oshirishda atrof-muhit olam bilan o‟zaro aloqa, faoliyat
ichidagi qarama- qarshilikni tushuna boshlaganlar D.B.Elkonin rivojlanishning
asosiy prinsipial yo‟lini ushbu yosh davriga muvofiq
tarzda bolalar faoliyatini
tashkillashtirishni e'tirof etib, o‟rgatishning, o‟qitishning yetakchi roli haqidagi
g„oyani chuqurlashtirdi. Madaniy-tarixiy fenomen sifatida bolalik tarixi jamiyat
tarixi bilan
uyg'unlashadi.
Bolalik bu tarixiy kelib chiqish va ko‟rinishiga ega
bo‟lgan, murakkab ijtimoiy - madaniy hodisadir. Fransuz tarixchisi F. Arlesning
o„ziga xos tadqiqotlarida bolalik tushunchasi insoniyat
tarixiy rivojlanishi
davomida qanday shakllanganligi va turli davrlarda u nimasi bilan farqlanganligi
ko„rsatilgan. F. Arles san‟at asarlari, badiiy asarlar, o„tgan davrdagi insonlar
maktublarini tahlil qilgan. U ijtimoiy
hayotning rivojlanishi, yangi ijtimoiy
institutlaming paydo bo‟lishi insoniyat hayotining yosh davrlarini ajratilishiga olib
keladi, degan xulosaga keldi. Masalan, oila ichida kichkintoyni «erkalatish» va
«suyish» bilan bog„liq ilk bolalik davri yuzaga keladi. Ijtimoiy institut sifatida
maktab, katta hayotga bolalarni muntazam tayyorlash majburiyatini oladi,
maktabning sinf jamoasi bolalik va o„smir-o„spirinlik tushunchalarini («З-sinf
o'quvchisi») «beshinchi sinfdagi» yaxshiroq farqlaydi. Harbiy xizmat va majburiy
harbiy majburiyatning kiritilishi o„spirinlik davrini shakllanishiga ta‟sir ko'rsatadi.
Bunday tarzda F. Arles mavjud bo„lgan davr ustiga yangi davmi qurish hisobidan,
bolalikni uzaytirishni tarixiy tendensiyasini ko'rsatishga harakat qilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: