14- mavzu Shaxs taraqqiyotini davrlarga bo’lish 2-ma’ruza Reja

---

14- mavzu Shaxs taraqqiyotini davrlarga bo’lish 
2-ma’ruza 
Reja:
1.
Ijtimoiy psixologiyada shaxs kamoloti bosqichlari haqida tasavvurlar 
ishlanishi.
2.
Inson kamolotining persogenetik nazariyalari. 
3.
Shaxs kamolotida nizolarning roli.
4.
Shaxs kamolotining bosqichlari. 
Tayanch iboralar:
psixik rivojlanishini tabaqalashtirish, D.B.Elkonin, S.Xoll,
taraqqiyot kontseptsiyasi, rekapitulyatsiya qonuni, shaxs kamoloti fazalari. 
kognitiv orientatsiya, shaxs kamoloti, persogenetik, nizo 
E.Eriksonning epigenetik taraqqiyot kontseptsiyasi.
Amerikalik psixolog 
E.Erikson( 1902-1994) 
ego-psixologiya yonalishining 
vakili sifatida mashhurdir. Erikson nazariyasi Anna Freyd nazariyasi kabi 
psixologik tahlil amaliyotidan keyin yuzaga keldi. E.Eriksonning o‟zi tan 
olganiday, Yevropadan emigratsiya qilingach yashagan urushdan keyingi 
Amerikada kichik bolalardagi xavotirlilik, hindlardagi umidsizlik, urush 
veteranlaridagi sarosima, natsist (german fashist)laridagi shafqatsizlik kabi 
ko‟rinishlami tushuntirish va korreksiya qilish talab qilinadi. Bu barcha 
ko‟rinishlarga psixoanalitik yondoshuv nizo mavjudligini ko‟rsatdi, Z.Freydning 
ishlari esa nevrotik nizolami birmuncha o‟rganilgan insoniy axloq aspekti qila oldi. 
Biroq E.Erikson sanab o‟tilgan ommaviy ko‟rinishlami nevrozning faqat analogi 
deb hisoblamaydi. Uning fikriga ko‟ra, insoniy "Men"ning asoslari jamiyatning 
ijtimoiy uyushtirilishida ildiz otadi. 
E.Erikson "Men" va jamiyat munosabatlari haqidagi psixoanalitik konsepsiyani 
yaratdi. Shu bilan birgalikda, lining konsepsiyasi - bu bolalik konsepsiyasidir. 
Uzoq muddatli bolalikka ega bo‟lish aynan insonga xos. Bundan tashqari, 
jamiyatning rivojlanishi bolalikning uzayishiga olib keladi. "Uzoq davom etuvchi 
bolalik insonni texnik va intellektual mazmunda o‟z ishiga mohir odam qilib 
qo‟yadi, biroq u insonda butun umr hissiy etilmaganlik izini qoldiradi", - deb 
yozadi E.Erikson. Е. Erikson shaxs tuzilmasini xuddi Z.Freyd kabi talqin qiladi. 
Agar kundalik hayotimizning qaysidir lahzasida, deb yozadi u, biz to‟xtab, 
o‟zimizdan, ayni daqiqada nimalami orzu qilganimizni so‟rasak, unda bizni qator 
kutilmagan kashfiyotlar kutadi: biz taajjub bilan fahmlaymizki, bizning fikrlarimiz 

---

va tuyg‟ularimiz nisbiy muvozanat holatidan goh u, goh bu tomonga o‟zgarib, 
ikkilanishni sodir etadi. Bu holatdan bir tomonga og‟sak, bizning fikrlarimiz biz 
istagan narsaga nisbatan qator fantastik g‟oyalami tug‟diradi; boshqa tomonga 
og‟gancha biz to‟satdan burch va majburiyatlar to‟g‟risidagi fikrlar hukmi ostida 
qolamiz, biz endi nimalami istashimiz haqida emas, balki nimalar qilishimiz 
kcrakligini o‟ylaymiz; uchinchi holat, bu chegaralar o‟rtasida go‟yoki "jonsiz 
nuqta", eflash qiyinroq. Bu erda qaerdaki biz o‟zimizni kamroq anglagan joyimiz, 
E.Erikson fikriga ko‟ra, biz hammasidan ko‟ra ko‟proq o‟zligimizni anglaymiz, 
o‟zimiz bo'lamiz. Shunday qilib, qachonki biz istasak - bu "U", qachonki biz 
majburmiz - bu "Boshqa Men", "jonsiz nuqta" esa - bu "Men". Bu ikki 
instantsiyalar chegaralari o‟rtasida doimiy ravishda muvozanatlashgancha "Men" 
odamga jadal istaklar va vijdon kuchi bilan bostirilganlar" o‟rtasida murosaga 
kelish imkonini beradigan himoya mexanizmlaridan foydalanadi.