12-mavzu: Ekskursiya rahbari – gidga qo‘yilgan talablar

4-ob’ekt. Do‘ppido‘zlik namunalari

Hurmatli ekskursantlar! Do‘ppido‘zlik san’ati kashtado‘zlikning ajralmas qismidir. Do‘ppilarga kashtado‘zlik usullari namunalaridan foydalanilgan.

O‘zbek milliy an’anaviy kiyimlari orasida ko‘rinishi jihatidan kichkina, lekin eng qadimiy, ko‘p, keng tarqalgani, bu umriboqiy-o‘zbek do‘ppisidir. U erkaklar, ayollar va bolalar milliy kiyimining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanib, xalqning hayot tarzi va an’analariga chuqur kirib borgan.
Do‘ppi - yengil bosh kiyimi bo‘lib, islom tarixi va aqidalariga ko‘ra katta yoshdagi mo‘min-musulmonlar odatda boshyalang yurmaganlar. Yilning issiq fasllarida uyda, ko‘cha-kuyda, mehmondorchilik va ishxonalarda do‘ppi, qalpoq, kallapo‘sh deb har joyda har xil ataladigan bosh kiyim kiyishgan. Dastlab Eronda va turkiy xalqlarda rasm bo‘lib, keyin boshqa xalqlarga o‘tgan. XIII asrda Rossiyada ham paydo bo‘la boshlagan.

12.4-rasm. Erkaklar do’ppisi .

Do‘ppi turkcha «tepa» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, nafaqat o‘zbeklar, balki Markaziy Osiyoda yashovchi boshqa xalqlarning ham milliy bosh kiyimidir. Boshqa xalqlar do‘ppilaridan o‘zbek do‘ppilarilari o‘ziga xos shakli, bezagi bilan farqlanadi. Qadimdan erkaklar do‘ppilarini juda qadrlashgan. Birovning do‘ppisini boshidan tushirib yuborish uni haqoratlash bilan teng bo‘lgan.

O‘zbek xalqining milliy kiyimlar orasida do‘ppining tarixi uzoq davrlarga borib taqaladi. Miloddan avvalgi 519-yilga oid deb hisoblangan, Behustun qoyatoshiga o‘yib tushirilgan bo‘rtma odam suratlaridan birining bosh kiyimi hozirgi do‘ppimizga juda o‘xshar ekan.
Do‘ppini eslatuvchi bosh kiyimlarning qadim o‘tmishda ham mavjud bo‘lganligini tasdiqlovchi dalillarni arxeologik yodgorliklar, devoriy yozuvlar, terrakota haykalchalar, XV-XVI asrlarga oid sharq miniatyuralarida ko‘rishimiz mumkin. Panjikent tasviriy san’atida ham bir nechta bosh kiyim tasvirlari saqlanib qolgan. Movarounnahr (XV-XVII asrlar) va Samarqand (XVI asrning birinchi yarmi) miniatyuralarida ayollarning turli-tuman bosh kiyimlari uchraydi. Marg‘ilon va Chust (tus) do‘ppilarining tarixi shubhasiz Xitoy bilan bog‘liqdir. Chunki ola do‘ppi o‘zbek madaniyatini xitoy va butun sharq xalqlari madaniyati bilan bog‘lasa, iroqi do‘ppilar esa uzoq g‘arb mamlakatlari, Iroq madaniyati bilan bog‘laydi. Masalan, iroqi do‘ppi O‘zbekistonda dastlab Shaxrisabzda urf bo‘lib, so‘ngra boshqa shahar va qishloqlarga tarqalgan, keyinchalik bu do‘ppi ham har bir shaharning o‘ziga xos bezak usulida yaratila boshlangan (rivoyatlarga qaraganda, Amir Temur Iroqdan turli hunarmandlar qatorida do‘ppido‘zlarni ham keltirgan, shu sababli ular tikkan Do‘ppi iroqi deb nom olgan).
Har bir do‘ppi o‘zining yaratilish uslubiga ega bo‘lib, ular bir-biridan farq qiladi. O‘zbekistonda ommaviy bosh kiyimi asosan uch xil shaklga ega, ular «Kuloh», «Aroqchin», «Tusdo‘ppi» lardir.
Kuloh - konussimon erkaklar bosh kiyimidir. U asosan darveshlar bosh kiyimidir. Uning matoxi toq uchburchak parchalaridan bichilib tikiladi. Kuloh hozir juda kam uchraydi.