12. Maruza. Toksikokinetika asoslari. Reja: Toksikokinetika haqida tushuncha. Zaharli moddalarning tushish yo’llari

v) sanoat zaharlarining organizmga teri orqali kelib tushishi.

Terining zaharli moddalar rezorbsiyasida (qonga so‘rilish) o‘rni ishlab chiqarishda katta ahamiyatga ega. Zaharlarning jarohatlanmagan teri orqali o‘tish tezligi ularning lipidlarda eruvchanligiga to‘g‘ri proporsional bo‘lib, ularning keyinchalik qonga o‘tishi suvda eruvchanlikka bog‘liqdir. Bu suyuqliklarga va qattiq jismlarga ham, gazsimon moddalarga ham tegishli.

Turli moddalarning teri orqali o‘tishining uch xil yo‘li mavjud:

1. 
   Epidermis orqali
   
2. 
   Kiprikchali follikulalar orqali
   
3. 
   Yog‘ bezlarining chiqarish yo‘llari orqali
   

Epidermis orqali gazlar va yog‘da eruvchan organik moddalar tez o‘tadi. Gazlar teri orqali inert membranadan o‘tgandek diffuziyalanishi mumkin (HSN – kuchli uchuvchan modda, Co₂, Co, H₂S).

Zaharli moddalar keyin dermadan qonga o‘tadi. Agar moddalarning kimyoviy – fizikaviy xossalari ularning yuqori toksikligiga mos kelsa, teri orqali zaharlanish xavfi ancha oshib ketadi. Teri orqali o‘ta oladigan zaharlar ichidan birinchi o‘rinda aromatik nitrouglevodorodlar, xlorlangan uglevodorodlar, metalloorganik birikmalar, FOBlar turadi. Ko‘pchilik metal tuzlari teri yog‘ qatlamidagi yog‘ kislotalari bilan birikib, yog‘da eriydigan birikmalarga aylanadi va epidermisning to‘siq qavati orqali o‘tib ketadi (simob, talliy, qo‘rg‘oshin, qalay, mis, margimush va bosh.).

Terining mexanik jarohatlanishi, termik va kimyoviy kuyishlar toksik moddalarning organizmga tushishiga yordam beradi.

Nazorat savollari?

1. 
   Toksikokinetika haqida tushuncha bering?
   
2. 
   Zaharli moddalarning tushish yo’llari qanday?
   
3. 
   Sanoat zaharlarining organizmga teri orqali kelib tushishi yullari?
   
4. 
   Diffuziya nima?
   
5. 
   Gazlar va bug’lardan nafas olish qanday oqibatlarga olib keladi?