12. Maruza. Toksikokinetika asoslari. Reja: Toksikokinetika haqida tushuncha. Zaharli moddalarning tushish yo’llari

Zaharli moddalarning biomembrana orqali kirish mexanizmi.

Organizm uchun yot bo‘lgan moddalarning organizmga kelib tushishi, taqsimlanishi, metabolizmi va ajralib chiqarilishidan oldin ular bir qator biologik membranalardan o‘tishi kerak. Barcha membranalar o‘xshash tuzilma va funksiyalarga ega. Membrana 3 qavatdan iborat: oqsilli, lipidli va oqsilli. Membranalarda mikroskopik poralar mavjud. Membranalar va poralar muayyan ye – zayadlarga ega. Moddalarning membranalar orqali o‘tishi passiv va aktiv bo‘lishi mumkin. Aktiv o‘tish uchun energiya zarur bo‘lib, u membrananing o‘zidagi moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘ladi. Passiv o‘tish lipidlarda eruvchan moddalarga (benzin, atseton, efir) xos. Bu jarayon asosini konsentratsiyalar gradiyenti bo‘yicha diffuziya mexanizmitashkil qiladi. Energiya sarflanmasdan passiv o‘tish molekulalari o‘lchami poralar o‘lchamidan kichik bo‘lgan moddalarga ham hosdir. Bu jarayon filtratsiya sifatida ham qaraladi.

Aktiv o‘tish lipidlarda erimaydigan moddalarning membranalar orqali o‘tishini ta’minlaydi. Bu jarayon fermentlar yordamida amalga oshiriladi, ular transport qilinadigan zaharlar bilan vaqtinchalik komplekslarni hosil qiladi va ularni konsentratsiyalar gradiyentiga qarshi olib o‘tadi. Bunday moddalarga sanoat zaharlari – elektrolitlar va metallar kationlari (Na⁺ , K⁺ , Mn²⁺ ,Mg²⁺ ,) kiradi, ular fosfatli xelatlar, oqsil – fosfatli komplekslar va h.k.lar ko‘rinishida membranadan tashib o‘tiladi.