Toksikokinetika

Toksikokinetika
Toksikokinetika (grekcha toxion – zahar, kinetikos - harakat) – toksikologiyada zaharlarning organizmdan o‘tish jarayonlarini, jumladan ularning organizmga kelib tushishi, taqsimlanishi, metabolizmi va chiqarilishi jarayonlarini o‘rganuvchi bo‘limi.
Sanoat toksikologiyasi tashqi muhitdan ko‘proq o‘pka orqali, kamroq hollarda teri va og‘iz orqali organizmga kelib tushadigan zaharlar ta’sirini o‘rganadi. Zaharlarning organizmga ingalyatsion yo‘l bilan tushishi uzoq vaqt davom etadigan bo‘lsa, toksik samara rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun sanoat zaharlarining toksikokinetikasi moddalarning organizmga kelib tushishini, shuningdek zaharlarning retseptor bilan ta’sirlashuvini o‘rganadi. Toksikokinetikaning katta qismi zaharlarning vaqt jihatdan toksik samara berishini qonuniyatlarini o‘rganishdan iborat.
Yot kimyoviy birikmalarning organizmga kelib tushishi, ularning organlar va to‘qimalar o‘rtasida taqsimlanishi hamda ajralib chiqishi asosan diffuziya qonunlariga bo‘ysungan holda kechadi.

Diffuziya – bitta modda molekulalarining ularning konsentratsiyasi gradiyenti pasaygan yo‘nalishda issiqlik harakati tufayli boshqa moddaga sekin – asta ko‘chishi.
Toksikologiya (yun. toxikon zahar va ...logiya) — tibbiyot sohasi; zaharli moddalarning fizik va kimyoviy xususiyatlari, ularning tirik organizmlarga taʼsiri mexanizmi, zaharlanish alomatlarini oʻrganadi. Zaharlanishning oldini olish va davolash vositalarini, shuningdek, zaharlarning kichik dozalarda davo taʼsiriga ega ekanligini aniqlash va undan foydalanish yoʻllarini izlab topish ishlari bilan shugʻullanadi.
T.ning asosiy maqsadi, asosan, etiologiyasi kimyoviy omil hisoblanadigan noepidemik kasalliklarning kelib chikish sabablarini aniklash, oldini olish va davolash hamda moddalarning inson organizmiga uzoq muddat davomida zararli taʼsirini oʻrganish va bartaraf etishga karatilgan.
T. kommunal gigiyena fanining asosiy boʻlimlaridan boʻlib, tibbiyot oliy oʻquv yurtlarining tibbiy profilaktika ftlarida oʻqitiladi. T.ning fan sifatida rivojlanishida Sh.T.Otaboyev, T.I.Iskandarov va boshqalarning hissasi katta.
Oʻzbekiston olimlari tomonidan hayvonlar ustida oʻtkazilgan tajriba natijalariga asoslanib moddalarning zaharliligi va xavfliligini bagʻolash boʻyicha tasnif ishlab chiqilgan. Unga muvofiq, zaharli moddalarning organizmga tushish yoʻllari, oʻlimga olib boruvchi oʻrtacha dozasi (konsentratsiyasi) va boshqalarni bir-biriga bogʻlagan holda xavflilik sinflariga boʻlish tavsiya qilingan.
"Oʻzbekiston Respublikasi Davlat sanitariya nazorati toʻgʻrisida"gi qonunga asosan, hukumatimizning toksikologiya sohasidagi mutaxassis olimlari (Sanitariya, gigiyena va kasb kasalliklari ilmiy tadqiqot instituti, II ToshTI kommunal gigiyena kafedrasi va Markaziy ilmiy tadqiqot lab. toksikologiya boʻlimi xodimlari) tomonidan barcha yangi kimyoviy moddalarning zaharlilik va xavflilik darajalari oʻrganiladi. Mac, fosgen kislotasi birikmalarining zaharlilik darajasi, ularning kimyoviy tuzilishiga bogʻliqlik qonuniyatlari aniqlandi (G.T. Iskandarova). Mazkur qonuniyatlarga muvofiq, kimyogar va biolog olimlar hamkorligida kam zaharli va yuqori samarali defoliantlar ishlab chiqildi.