|
Sociallıq wazıypa. Bul finanslıq resurslardıń sociallıq mútájliklerdi qanaatlandırıwǵa jumsalıwı esaplanadı. Usı funkciya tiykarǵı eki baǵdarda ámelge asırıladı:
mámleket, firmalar hám xalıqtıń salıq sıpatında ajıratqan pulı esabınan sociallıq tarawlar, sonıń ishinde bilimlendiriw, den sawlıqtı saqlaw, sport, mádeniyat, sociallıq támiyinlew, ekologiyanı qorǵaw jumısları qarjılandıradı.
mámleket, firmalar, ayırım adamlar hám qayırqomlıq shólkemleri tárepinen xalıqtıń mútáj qatlamlarına járdem pulı ajıratıladı.
Qadaǵalaw wazıypası. Finans resursların ajıratqan subektler olardıń maqsetli isletiliwin qadaǵalap baradı. Bul jumıstı mámleketlik uyımlar, firmalar, qayırqomlıq shólkemleri hám pulı kóp adamlar ámelge asıradı. Bular finanslıq qarjı ne ushın ajıratılǵan bolsa, sol baǵdarda olardıń nátiyjeli isletiliwin támiyinleydi. Eger mámleket mektep qurıw ushın pul ajıratqan bolsa, pul sol baǵdarda isletiliwin qadaǵalaydı, onı basqa baǵdarda, mısalı, sawda orayın qurıw ushın jumsalıwına jol qoymaydı. Tap usı baǵdardan firmalar da baradı. Qayırqomlıq pulın ajıratqan pulı kóp adamlar da óz pulın ózi mólsherlegen jumıslarǵa jumsalıwın támiyinleydi. Eger ol puldı mehribanlıq úyi ushın ajıratqan bolsa, sol pul esabınan dúkan ashıwǵa razı bolmaydı. Qadaǵalaw jumısınıń tiykarǵı wazıypası finanslıq resurstıń nátiyjeli isletiliwin támiyinlew esaplanadı.
2. Mámleketlik byudjet hám onıń finanslıq resurslardı qáliplestiriwdegi áhmiyeti.
Byudjet qıtshılıġı. Salıqlar
Mámleketlik finans mámleketlik byudjet hám byudjetten tısqarı pul fondlarınan ibarat boladı.
Mámleket pul qarjılarınıń tiykarǵı oraylasqan fondı esaplanǵan mámleketlik byudjet mámleketlik finans sistemasınıń áhmiyetli buwını bolıp xızmet etedi.
Mámleketlik byudjet – bul mámlekettiń pul dáramatları hám qárejetleri hámde olardı finanslıq qaplaw derekleriniń jıllıq jobası. Mámleketlik byudjet mámlekettiń pul resurslarınıń oraylastırılǵan fondı esaplanadı.
Mámleketlik byudjettiń zárúrligi jámiyetlik (sociallıq) ónimlerdiń bar ekenliginen hám olardı mámlekettiń jaratıwınan kelip shıǵadı. Biz aldın kórip ótkenimizdey, jámiyetlik ónimler individual ónimlerden sol tárepi boyınsha parqlanadı, olar tek túrli xızmetler formasına iye, olardı hámme tutınadı, yaǵnıy olardı tutınbawdıń ilajı joq. Mısalı, qáwipsizlik, qorǵanıw xızmeti, bilimlendiriw hám den sawlıqtı saqlawdan ibarat ulıwmalıq xızmetlerdi
hámme tutınadı. Olardıń tutınıwı ulıwmalıq bolar eken, olardı qarjılandırıwda hámme qatnasadı, biraq hár bir puqara yamasa firmanıń bul iske qosqan úlesi onıń mámleketlik byudjetke tólegen salıqları formasında boladı. Biraq salıq tólewshiniń byudjetke bergen pulı menen, onıń byudjetten qarjılandırılǵan sociallıq xızmetlerden paydalanıw muǵdarı teń bolmaydı. Eger bir úy xojalıǵı jılına byudjetke 200 mıń sum tólegen halda, 180 mıń sumlıq ónimlerden paydalansa, basqa úy xojalıǵı 180 mıń sum tólegen halda 240 mıń sumlıq ónimlerden paydalanadı, jáne bir úy xojalıǵı 220 mıń sum tóleydi, 180 mıń sumlıq ónimnen paydalanadı. Biz kórgen mısalda jámi salıq tólemleri hám ónimler summası teń (600=600), biraq bul teńlik ayırım úy xojalıǵına teń bolmaǵan (200>180, 180<240, 220>180). Ónimlerden paydalanıw mútájligin de esapqa aladı, sebebi bul jerde insanıylıq principi de háreket etedi.
Jámiyetlik ónimlerdi mámleket óz dáramatı esabınan jaratadı. Mámlekettiń dáramatı onıń ıqtıyarına kelgen pul túsimleri esaplanadı. Bul dáramat tiykarınan 3 derekten qáliplesedi:
Salıqlar
Mámleket múlkin satıwdan túsken pul.
Mámleketlik qarızlar
Bular byudjetke jámlenip mámleketlik pul fondın payda etedi.
Salıqlar mámleket dáramatınıń tiykarǵı bólegin quraydı. Mámleket ekonomika subekti bolar eken, onıń menshigi-múlki de boladı. Mámleket óziniń menshigi-múlkin firmalarǵa hám puqaralarǵa satıp yamasa ijaraǵa berip onnan da dáramat aladı. Bul dáramat mámleket múlkiniń muǵdarına hám onıń bahasına baylanıslı boladı. Múlktiń satılıwına qaray onıń mámleket dáramatındaǵı úlesi ózgerip turadı.
Mámleket óz qárejetlerin qaplaw ushın pul tabıw maqsetinde qarız aladı. Qarız eki túrli boladı:
Do'stlaringiz bilan baham: |
