11-tema. Finans ha`m bank sistemasi

11-TEMA. FINANS HA`M BANK SISTEMASI

Lekciyanıń jobası:

1. 
   Finanstıń mánisi hám wazıypaları. Finans sisteması
   
2. 
   Mámleketlik byudjet hám onıń finanslıq resurslardı qáliplestiriwdegi áhmiyeti. Byudjet qıtshılıġı. Salıqlar
   
3. 
   Pul sisteması. Pul aylanısı hám onıń nızamı. Inflyaciya
   
4. 
   Kredit hám bank sisteması
   

1. Finanstıń mazmunı hám wazıypaları. Finans sisteması

Ekonomika qatnasıwshıları pul qatnasıqlarına kiriskende finans payda boladı.

Finans (italyansha “financia” – tólem, pul tólemi) ekonomika subektleriniń dáramatlar hám qárejetler boyınsha ekonomikalıq qatnasıqları esaplanadı. Bul qatnasıqlar pul resurları menen baylanıslı bolǵan fondlardı dúziw, olardı bólistiriw hám paydalanıw processinde júzege keledi.

Finans pul tólemi formasında ámelge asırılıwı menen birge onıń puldan ózgeshelik tárepleri bar. Pul óziniń tiykarǵı wazıypasına muwapıq, ulıwmalıq ekvivalent bolıp, onıń járdeminde tovardıń qunı ólshenedi hám almaslanadı. Finans bolsa mámleket, firmalar hám xalıqtıń mápleri jolında pul aǵımın tártipke salıwshı qural sıpatında xızmet etedi.
Tabılǵan dáramat jumsalıwdan aldın málim maqsetti gózlewshi pul fondlarına ajıratıladı.

Maqsetli pul fondları finanslıq resurslardı payda etedi.

Finans resursları dáramatlardı bólistiriwdiń nátiyjesi boladı. Hár bir subekt óz dáramatın jumsawdan aldın dáslep onı maqsetli fondlarǵa ajıratadı. Mısalı, úy xojalıǵı óz dáramatı esabınan tutınıw hám toplaw fondın, firma bolsa dáramatı esabınan materiallıq shıǵınlardı qaplaw, xızmet haqı hám sıylıqlar, sonday-aq toplaw fondın payda etedi. Mámleket te óz dáramatın arnawlı fondlarǵa ajıratadı. Arnawlı pul fondların shólkemlestiriw, olardı bólistiriw hám isletiw boyınsha finans qatnasıqları payda boladı.
Finanstıń zárúrligin onıń ekonomikada orınlaytuǵın wazıypaları belgilep beredi. Olar tiykarınnan tómendegi bes funkciyadan ibarat:

1.