11-Mavzu. Iqtisodiy o‘sish modellari (2 soat) Reja: 1-ma’ruza

Δk=I-dk-nk
yoki 
 Δk=I-(d+n)k 
Mehnatning kapital bilan qurolanganligi pasayishi tufayli uni oldingi darajada saqlab turish 
uchun investitsiyalarning kapital chiqib ketishini qoplaydigan hajmi zarur. Kapital jamg‘arish 
normasi yuqori bo‘lmasa kapitalning chiqib ketishi, aholi sonining o‘sishi tufayli kapital bilan 
qurollanganlik darajasi o‘zgarmasdan qolishi yoki pasayib ketishi mumkin. 
i, 
(d+n)k 
d+n)k
sf·(k1) 
k1 k* k2 k
 
10.4.-chizma. Aholi soni o‘sishining iqtisodiy muvozanatga ta’siri. 
Aholi o‘sishining hisobga olgan holda R.Solou modelini grafik jihatdan ifodalash uchun 
mehnatning kapital bilan qurollanganligi barqaror darajasini (k*) deb belgilaymiz. 
Aniqlaganimizdek, agar bir ishchiga to‘g‘ri keladigan kapital (k=const) bo‘lsa iqtisodiyot 
muvozanat holatida bo‘ladi. Agar k1kattaligidan yuqori va (k
1
) k* ga qadar o‘sadi. Agar k
2
>k*, unda investitsiyalar ularning kritik 
darajasidan past va (k
2)
k* ga qadar pasayadi.
Model iqtisodiyot barqaror holatda bo‘lishi uchun investitsiyalar sf(k) kapital chiqib ketishi 
va aholining o‘sishi (d+n)k oqibatlarini qoplashi kerakligini ko‘rsatadi. U holda kapital bilan 
qurollanganlik (k) va mehnat unumdorligi (y) o‘zgarmas qoladi. Lekin aholi o‘sishida kapitalning 
doimiyligi rapital ham aholiga mos sur’atda o‘sishi kerakligini anglatadi: ya’ni: 

---

ΔY/Y=ΔL/L=ΔΚ/K=n 
 
Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi: aholining o‘sishi – iqtisoiyotning barqarorlik holati 
sharoiidagi uzluksiz iqtisodiy o‘sishning sabablaridan biri. 
Biroq agar aholining o‘sishi investitsiyaning oshishi bilan birga bormasa, unda bu bir ishchiga 
tug‘ri keladigan kapital zahirasining kamayishiga olib keladi.Aholining n dan n
1
ga o‘sishi (d+n)k 
chizig‘ini yuqoriga (d+n
1
)k holatiga siljitadi. Bu esa kapital bilan qurollanganlikni k* dan k1* 
gacha qisqartiradi. SHunday qilib, R.Solou modeli aholi o‘sishining yuqori sur’atlarga ega bo‘lgan 
davlatlarda kapital bilan qurollanganlik past – demakki, daromadlar ham past bo‘lishini tushuntirib 
beradi. 
R.Soluning fikriga ko‘ra , barqaror muvozanat sharoitida kapital, mehnat va milliy daromad 
darajasi bir xil, aholi soni o‘sishiga teng sur’atda o‘sib boradi. Aholi sonining tez o‘sishi 
iqtisodiyotning o‘sish sur’atlari jadallashishiga ta’sir etadi, ammo barqaror muvozanat holatida 
aholi jon boshiga mahsulot ishlab chiqarish kamayadi. O‘z navbatida, jamg‘arish normasining 
oshirilishi aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromad miqdorini oshiradi va kapital bilan 
qurollanganlik koeffitsentini ko‘tarilishiga olib keladi, lekin barqaror holatdagi o‘sish sur’atiga 
ta’sir ko‘rsatmaydi. SHu sababli barqaror holatdagi iqtisodiy o‘sishning yagona sharti texnik 
taraqqiyotning o‘sish sur’ati hisoblanadi.