11-Mavzu. Iqtisodiy o‘sish modellari (2 soat) Reja: 1-ma’ruza

Ys = 

K α
,

K investitsiyalar hisobiga ta’minlanganligi uchun tengikni: 


Ys = I α

deb yozish mumkin, bunda: α – kapital quyilmalar (investitsiyalar)ning 
chegaraviy unumdorligi.
Agar bir yilda yalpi ishlab chiqarishni 1 mlrd. so‘mga oshirish uchun 4 mlrd so‘m investitsiya 
talab etilsa α =0,25 bo‘ladi.
α=

Ys / I
bir so‘mlik investitsiya hisobiga yaratilgan yangi mahsulot miqdorini ko‘rsatadi. 
2. Talab tenglamasi
quyidagi ko‘rinishga ega 

Yd= 

 I ( 1/ μ) ,
bu erda: 1/ μ – xarajatlar multiplikatori;

μ – jamg‘arishga

chegaralangan moyillik. 
Bu tenglama milliy daromad 

Yd 
yoki yalpi talab qo‘shimcha investitsiyalarning 
multiplikativ ko‘payishiga teng miqdorda o‘sishini ko‘rsatadi.
Ishlab chiqarish to‘plangan jami kapital bilan ta’minlanishi, milliy daromad esa 
qo‘shimcha investitsiyalarning multiplikativ ta’siri ostida ko‘payishi sababli taklif tenglamasida 
jami investitsiyalar, talab tenglamasida esa qo‘shimcha investitsiyalargina ko‘rib chiqilaadi. 

---

3. Daromadlar va ishlab chiqarish quvvatlari
ning qo‘shimcha o‘sish sur’atlari tengligi 
tenglamasi: 

 I ( 1/ μ) 
=
 I α
Bu tenglamani echib suyidagi natijani olamiz: 

 I / I 
= 
μ α 
(

I / I )
– investitsiyalarning yillik o‘sish sur’ati bo‘lib, ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish 
yordamida to‘liq bandlilikni ta’minlab turish uchun 
(μ α) 
miqdorga teng bo‘lishi kerak. Bundan xulosa shuki investitsiyalarning mutanosib o‘sish 
sur’atijamg‘arishga chegaralangan moyillik va investitsiyalarning unumdorligi ( kapital qaytimi) 
darajalarining hosilasi ekan. 
Agar μ = 0,2 α=0,4 bo‘lsa 

I / I
 
= 0,2* 0,.4 =0,08 yoki 8 % 
Demak, investitsiyalarning o‘sish sur’ati 8% bo‘lishi talab etiladi. 
E.Domar moddelidan kelib chiqadigan umumiy xulosa shuki iqtisodiy o‘sishni ta’minlash 
uchun investitsiyalar hajmini oshirish, bu uchun esa jamg‘arish normasi hamda fan texnika 
taraqqiyoti orqali kapitalning samaradorligini oshirish zarur. 
Agar E.Domar o‘z modelida investitsiyalarni ekzogen tarzda berilgan miqdor deb olgan bo‘lsa, 
R.Xarrodning 1939 yilda ishlab chiqilgan iqtisodiy o‘sish modeliga akselerator prinsipi va 
tadbirkorlarning kutishiga asoslangan endogen funksiyasi ham kiritildi. Akselerator prinsipiga 
ko‘ra nafaqat investitsiyalar ishlab chiqarishning o‘sishini keltirib chiqaradi, balki ishlab chiqarish 
va daromadlarningning o‘sgan hajmi ham investitsiya jarayonlarining jadallashishiga olib keladi.