11-Mavzu. Iqtisodiy o‘sish modellari (2 soat) Reja: 1-ma’ruza

 
 
Y* dk* 
 
dk* 
 
f(k*) 
 
C** 
k** 
k 
10.6-chizma. Felpsning «oltin qoidasi» bo‘yicha iste’molning barqaror darajasi. 
“Oltin qoida” darajasiga mos keladigan kapital bilan qurollanganlik holatida f(k*) ishlab 
chiqarish funksiyasi va dk* chizig‘i bir xil og‘maga ega va ist’mol maksimal darajaga erishadi. 
Agar iqtisodiyot “Oltin qoida” bo‘yicha ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan kapital zahirasidan 
ortiqcha kapital zahirasi bilan rivojlanayotgan bo‘lsa, unda bu holatda jamg‘arma me’yorini 
pasaytirishga yo‘naltrilgan siyosatni amalga oshirish zarur. Jamg‘arma me’yorining kamayishi 
iste’molning oshishi va unga muvofiq ravishda investitsiyalarning pasayishiga olib keladi, demak 
kapital zahirasining barqaror darajasining pasayishiga ham olib keladi. 
Agar iqtisodiyot barqarorlik holatida “Oltin qoida” dagidan kam kapital bilan 
qurollanganlik bilan rivojlanayotgan bo‘lsa, unda jamg‘arma me’yorini oshirish zarur. Bu 
investitsiyalarni oshirib iste’molni pasaytiradi, lekin kapitalning jamg‘arilib borishi bo‘yicha 
qandaydir vaqtdan boshlab yana o‘sa boshlaydi. Natijada iqtisodiyot yana yangi muvozanat 
holatiga erishadi ammo oltin qoidaga muvofiq bo‘lgan holda, bunda iste’mol dastlabkiga nisbatan 
yuqoriroq darajaga ega bo‘ladi. 
10.5. Iqtisodiy o‘sishning J.Mid va A. Lyuis modellari
J.Midning iqtisodiy o‘sish modeli 
ham
 
neoklassik asoslarga ega. U iqtisodiy o‘sishni 
chekli unumdorlik qonuni qo‘llaniladigan marjinalistik yondoshuvlar bilan tushuntiradi. Kobb- 
Duglas funksiyasining zamonaviylashtirilgan variantidan foydalanib, J Mid barqaror dinamik 
muvozanat imkoniyati tenglamasini keltirib chiqardi.
U=αk+βL+r 
bu erda: Y-milliy daromadning o‘rtacha yillik o‘sish surati: 
k - kapitalning o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati; 
L - mehnatning o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati; 
α - milliy daromadda kapitalning ulushi; 
β - milliy daromadda mehnatning ulushi; 

---

r - texnik taraqqiyot sur’ati. 
Tenglama, milliy daromadning o‘sish sur’ati milliy daromadda ega bo‘lgan ulushi bo‘yicha 
mehnat va kapital o‘sish sur’atlarining yig‘indisiga texnik taraqqiyot sur’ati qo‘shilishidan paydo 
bo‘lgan miqdorga teng bo‘lishini ko‘rsatadi.. Mehnat va texnik taraqqiyot o‘sish sur’atlarini 
doimiy deb taxmin qilib J. Mid quyidagi xulosaga keldi; iqtisodiy o‘sishning barqaror sur’ati 
kapital o‘sishning barqaror sur’atlari va uning milliy daromad o‘sish sur’atlari bilan tengligi 
sharoitida erishiladi. Agar kapitalning o‘sish sur’atlari milliy daromadning o‘sish sur’atlaridan 
oshsa, unda bu jamg‘arish sur’atlarining o‘z-o‘zidan pasayishiga olib keladi. 
J.Mid real holatda mehnatning va kapital jamg‘arilishining o‘sish sur’atlari o‘rtasida 
muvofiqlikka amal qilish zarurligiga e’tibor qaratgan. Aks holda, agar mehnatning o‘sishi shunga 
muvofiq kapital oshishi bilan birga bormasa ishlab chiqarishning o‘sishi ro‘y bermaydi, chunki 
ishchi kuchining o‘sishi ortiqcha bo‘lib ishsizlik vujudga keladi. Agar kapital mehnat 
unumdoligini o‘sish sur’atlaridan tezroq o‘ssa, unda ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari hosil 
bo‘ladi.
A.Lyuis o‘z modelida ishchi kuchi zahirasi (rezerv) ni iqtisodiy o‘sishning asosi sifatida 
ko‘rib chiqadi. SHuning uchun uning fikricha, bu model “aholi zichligi yuqori, kapital taqchil, 
tabiiy resurslar esa cheklangan” davlatlar uchun qo‘l keladi. Bunday mamlakatlarga A.Lyuis 
Hindiston, Pokiston, Misr va boshqalarni kiritadi.
Lyuis modelining vazifasi mehnat resurslarining bir qismini qishloq xo‘jaligidan sanoatga 
qayta taqsimlash va bu bilan iqtisodiy o‘sish sur’atining tezlanishiga erishish hisoblanadi. Bu
jarayonda asosiy mexanizm bo‘lib tarmoqlararo bozor xizmat qiladi. 
Sanoat ishlab chiqarish mashtablarini kengaytirib, o‘z ishchilarining daromadlari o‘sishini 
ta’minlaydi, bu esa ichki talabni oshishiga ko‘maklashadi. Bunda tadbirkorlar o‘sib borayotgan 
daromadlarni ishlab chiqarishni kengaytirishga yo‘naltiradilar. Bu daromadlar keyinchalik 
iqtisodiy o‘sishga dinamik ta’sir ko‘rsatadi.