11-Мавзу. Дин фалсафаси. ЎЗбекистонда давлатнинг дин ва диний ташкилотлар билан муносабати

“Борлиқ” китоби – олам, инсон Худо томонидан яратилган, гуноҳ қилмаслик, жаннатдан ҳайдалиш;

“Чиқиш” китоби – Мусонинг ҳаёти, фаолияти, мисрликлардан озод этиш, худонинг 10 васияти;

“Сонлар” – қонунчилик, Яҳудийларнинг Мисрдан олиб чиқиб кетилиши, то Фаластин босиб олингангача бўлган давр;

“Ловий” – оилавий ҳаёт ҳақидаги китоб;

“Иккинчи қонун” – бу диний қонунлар китоби.

• Библия христиан динининг ҳам муқаддас китоби бўлиб, бу икки динннинг китоби бир ном билан аталсада 2 га бўлинади:
• Библия – “Қадимги Аҳд” деб.
• Христиан дини китоби “Библия” эса “Янги Аҳд” деб аталади.

• Торани кўчираётган руҳоний-Софер

Буддизм (санскрит тилида Будда – осойишталикка ва буюк ҳақиқатга эришиш)нинг муқаддас манбаалари, матнлари

• “Лалитавистара”
• (Будда ҳаёти)
• “Трипитака”(Уч сават донолик)
• “Винояпитака”
• (Ахлоқий меъёрлар)

• Суттапитака (Дуолар)

• Абхидхаммапитака
• (диний – фалсафий масалалар баёни)

• Будда ўз шогирдлари билан

• Буддавийликнинг асоси “Ҳаёт – бу азоб-уқубатдир” ва “нажот йўли мавжуд” деган ғоядир. Буддавийлик қонуниятларига кўра, инсон ўзига мослашган мавжудот бўлиб, ўзида туғилади, ўзини ўзи ҳалок қилади ёки қутқаради. Бу нарса Будданинг илк даъватида мужассамлашган 4 ҳақиқатда ўз ифодасини топган.

• Будда яратган 4 ҳақиқат:

• Биринчи хақиқат –“Азоб - уқубат мавжуддир”(ҳаёт изтироблардан иборат). Туғилиш – қийноқ, касаллик – қийноқ, ўлим – қийноқ , ёмон нарсага дуч келиш – қийноқ , яхши нарсадан айрилиш – қийноқ, ўзи хоҳлаган нарсага эга бўлмаслик – қийноқ ва ҳоказо. Ҳар қандай нарса, ҳодиса моддий ва маънавий бўлсин Драхмалардан тузилган. Драхмалар мавжудликнинг 5 та формасини яратади: тана, сезги, ҳис-туйғу, ҳаракат, англаш.

• Иккинчи ҳақиқат: “қийноқларнинг сабаблари мавжуддир”. Азоб - уқубат (ҳаёт изтироблардан иборат) – ҳақидаги таълимот. Яъни изтиробларнинг манбаи эҳтирос ва истакларга тўла хаёт.
• Яхши ёки ёмон ниятлардан тузилган ҳаёт дарёси, орзулар ва интилишлар сабабли келажак хаёт учун карма ҳозирлайди. Демак, қайта туғилиш, янгитдан қийноқларга дучор бўлиш давом этади. Буддистлар фикрича, Буддадан кейин ҳеч ким Нирвана (санскрит тилида ўчиш, сўниш) холатига эриша олмаган.

• Учинчи ҳақиқат: “Қийноқларни тугатиш мумкин”. Азоб-уқубатлардан озод бўлиш ҳақидаги таълимот. Яъни изтироблардан нирванага эришиш орқали халос бўлиш. Бу қайта туғилишдан тўхтайди. “Мен” деган фикрдан ажралади.

• Тўртинчи ҳақиқат: қийноқлардан қутилишнинг нажот йўли мавжуд. Бу таълимот ечими “нажотнинг олижаноб саккизлик йўли”да ўз ифодасини топган.

• Нажотнинг олижаноб саккизлик йўли:
• тақводорлик эътиқоди – тўғри эътиқод, истак ва эҳтиросларни онгли равишда чеклаш;
• тақводорлик қатъияти – тўғри йўл, инсон ўз ҳаёт йўлини тўғри танлай билиш;
• тақводорлик сўзи – тўғри сўз, инсоннинг гапи самимий ва адолатли бўлиши;
• тақводорлик иши – тўғри иш, куч ишлатишга йўл қўймаслик;
• 5) тақводорлик турмуш тарзи – тўғри – тинч, покиза ва адолатли бўлиши;
• 6) тақводорликка интилиш – тўғри фикр – инсон ўз фикрининг тўғри эканлигини назорат қилиш;
• 7) тақводорликни орзу қилмоқ – тўғри ният, ёмонликнинг жисмимизда мужассамлашганлигини билиш;
• 8) тақводорлик фикри – хаёли билан яшаш – тўғри мушоҳада медитация ва мушоҳада қилишнинг тўғри йўлини танлаш. Бу 8 нарсага амал килиш медитация деб номланади.

• Буддавийлик таълимоти асосан 3 қисмдан иборат:
• Медитация (8 лик қоидасига амал қилиш).
• Ахлоқ.
• Донолик.
• Донишмандлик – бу буддавийликнинг асосий мақсади бўлиб, нарсалар табиатини тўғри тушуниш.

• Буддавийликнинг одам қайта туғилишини умид қилиши, бунинг учун 5 та ахлоқий талабга риоя қилиши керак

• 1.Жонзотларни ўлдирмаслик

• 2.Ўғрилик қилмаслик

• 3. Зино қилмаслик

• 4. Ёлғон гапирмаслик

• 5.Эҳтиросларни қўзғатадиган ичимликларни
• ичмаслик