10-Mavzu: Amir Temur va temuriylar davri madaniyati Reja

SHahrisabz 
(
YAshil shahar
) deb atalishi bejiz 
emas. SHahar haqiqatdan yam-yashil, sersuv, bahavo janatmakon erda 
joylashgan. Ilgari uning nomi 
Kesh 
bo‘lgan. Islomiyat davrida ilmlar markazi 
sifatida “Qubbatul-ilm va-l-adab”, ya’ni “Ilm va adab gumbazi” degan 
sharafli maqom bilan mashhur bo‘lgan. Qal’a devorlari, burju darvozalari 
Amir Temurning amri bilan va shaxsan uning rahbarligida qurilgan. 
Devorning uzunligi taxminan 5 kilometr bo‘lib,tarxi 770x1730 metr 
masofadagi to‘g‘ri to‘rtburchak qal’a edi: har tarifida qo‘sh minora, peshtoqli 
darvozaxona orqali ichkariga kirish mumkin bo‘lgan. 
Saltanat poytaxti 
Samarqand
ni bezashga Amir Temur alohida e’tibor 
berdi. Uning farmoni bilan Hisor, qal’a, ulug‘vor inshootlar va tillakor 
saroylar bunyod etilgan. Samarqand Afrosiyobdan janubda, mo‘g‘ullar 
davridagi ichki va tashqi shahar o‘rnida qurila boshlandi hamda bu maydon 
qal’a devori va xandaq bilan o‘ralib, Hisor deb ataldi. Hisor 500 gektar 
bo‘lib, oltita darvozadan kirilgan. Ohanin, Feruza, So‘zangaron, Gozuriston 
(
Korizgoh
), Buxoro va SHayxzoda (
CHorraha
) darvozalari shaharning olti 
tarafidan keladigan yo‘llarini belgilab turardi. 
Amir Temur bunyod ettirgan ulkan imorat 
Ko‘ksaroy 
nomi bilan 
mashhur. SHaharning kunbotar tomonidagi qal’a, Arki Oliy qiyofasi ancha 
o‘zgardi. Sohibqiron bu erda atrofi mustahkam o‘ralgan qal’a bunyod ettirdi, 
mahobatli darvozaxonalar qurdirdi, qal’a ichiga maxsus obmuri orqali suv 
keltirdi. Bu erda qad ko‘targan “to‘rt oshyonlik” Ko‘ksaroy har jihatdan 
ajralib turardi. Saroy tevaragini latif Bo‘ston saroy bog‘i qurshab turgan. 
Qusam ibn Abbos me’moriy majmui
― 
SHohi Zinda (
“Tirik shoh”
) 
nomi 
bilan 
mashhur 
ziyoratgohdir. 
Payg‘ambar 
Muhammad 
alayhissalomning yaqin qarindoshi shu manzilda shahid bo‘lgan va dafn 
etilgan. Amir Temur zamonida bu me’moriy majmua ancha kengaytirib 
ta’mirlandi. Zero Amir Temur saltanat tutishdagi dastlabki shiori haqida: 
“Davlat va saltanatimga bog‘langan, lekin birinchi tuzugim-Tangri taoloning 
dini va Muhammad Mustafoning shariatiga dunyoda rivoj berdim. Har erda 
va har vaqt islom dinini quvvatladim”
6
,-degan edi. 
SHohi Zinda qabristoni uchinchi chortoqining kun chiqarida 
hayratangiz nafis va badiiy did bilan bezatilgan o‘ymakor eshik bor. Unda 
ustoz Yusuf Sheroziy nomi va 807 xijriy (1404) yil qayd etilgan. Eshik 
ortidagi nimqorong‘i miyonxonadan izorasi va mehrobi koshinkor bezatilgan 
masjidga o‘tiladi. Masjidning ikkinchi eshigidan gumbazli chorsi 
ziyoratxonaga o‘tiladi. Uning janubiga Qusam ibn Abbosning mo‘‘jazgina 
go‘rxonasi tutashgan. O‘rtada sirkor va naqshinkor bezatilgan ajoyib sag‘ana. 
6
Temur tuzuklari. ― Toshkent: O‘zbekiston, 2013, 53-bet. 

---

11 
Bu o‘sha davr sirkor bezaklarining eng ko‘rkam namunasidir. Sag‘ananing
uchinchi pog‘onasida Qur’oni karimning “Alloh yo‘lida o‘ldirilganlarni o‘lik 
deb hisoblamang! Yo‘q, ular tirikdirlar!” oyati bitilgan. Bu oyat qabristonga 
berilgan “Shohi Zinda”-“Tirikshoh” nomiga bog‘lanib ketadi.