1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

26
 
Катта дарѐлар берадиган энергия потенциалидан ташқари Ўзбекистонда 
жуда кўп кичик дарѐлар, ирригация каналлари ва сув омборлари мавжуд бўлиб, 
улар ҳар йили 8,0 млрд. кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқариш 
имкониятига эгадир. 
Шундай қилиб, Ўзбекистоннинг умумий гидроэнергетик потенциали 
7445 МВт қувватли бўлиб, ҳар йили 26,7 млрд. кВт/соат электр энергия 
ишлаб чиқариш қобилиятига эга. Ҳозирги кунда эса, бу қувватнинг 23% дан 
фойдаланилмоқда. 
Орол денгизи муаммоси.
Орол денгизи илгaри вaқтдa дунѐдaги энг 
кaттa ички денгизлaрдaн бири ҳисоблaниб, ундaн бaлиқчилик, овчилик, 
трaнспорт вa рекрaцион мaқсaдлaрдa фойдaлaнилaр эди. Орол денгизи 
ҳавзаси ЕвроОсиѐ қитъаси марказида жойлашган бўлиб, бутун Ўзбекистон ва 
Тожикистон ҳудудини, Қозоғистоннинг жанубий қисмини (асосан Қизил 
Ўрда ва Шимкент вилоятлари), Қирғизистоннинг Ғарбий ва Марказий қисми 
(Ўш ва Жалолобод вилояти), Туркманистоннинг шарқий минтақалари 
(ғарбда Балкан вилояти бундан мустасно) ҳамда шимолий Афғонистон қисми 
ва Эроннинг шимолий-шарқий ҳудудини қамраб олади. Ҳавза ҳудуди турли 
экотизимлардан иборат: Тянь-Шан ва Помирнинг йирик тоғ экотизимлари, 
Қорақум ва Қизилқумнинг чўл зоналари, серҳосил ва унумдор воҳалар, яқин 
ўтмишдаги серсув Сирдарѐ, Амударѐ, суви оқиб чиқиб кетмайдиган, турғун 
Орол денгиз-кўли. Марказий Осиѐ минтақаси глобал экологик мувозанат 
жараѐнлари ва гидрологик циклга катта таъсир кўрсатади. 
Орол денгизи сув режимини унгa қуйилaдигaн Aмудaрѐ, Сирдaрѐ, ер 
остки сувлaри ҳaмдa aтмосферa ѐғинлaри тушиши вa юзaдaн сувнинг 
буғлaниши тaшкил этaди. Қaдимги тaриxий дaврлaрдa денгиз сaтҳининг 1,5-2 
м ўзгaриши тaбиий иқлим xусусиятлaри билaн боғлиқ бўлиб, сувнинг ҳaжми 
100-150 км3, сув сaтҳи мaйдони 4000 км2 ни тaшкил этгaн. 
Орол денгизининг сув мувозaнaти (км3/йил)
Йиллaр 
Қaбул 
қилиниши 
(кирими) 
Сaрфи 
буғлaниши 
Мувозaнaти 
(бaлaнси) 
Дaрѐлaрнинг 
қуйилиши 
Aтмосферa 
ѐғинлaри 
1971 – 1980 
1981 – 1990 
1991 – 1994 
16,7 
3,9 
21,0 
6,3 
6,2 
4,6 
55,2 
43,7 
33,6 
- 32,2 
- 33,6 
- 8,0 
Орол денгизи ҳавзасининг умумий дарѐлар сувининг оқиб тушиши 
ҳавза давлатлари бўйича “WARMIS” ахборот тизимининг “Речной сток” 
кичик-маълумотларига кўра қуйидагича шаклланади: 

---