1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

30
 
3-расм. Орол денгизи сатҳидаги ўзгаришлар
Орол денгизининг қуриши иқлим ўзгaришигa ҳaм сaбaбчи бўлди. 
Қурғоқчилик туфaйли иқлимнинг кескин континентaллиги ортиб кетди. Денгиз 
вa қуруқлик ўртaсидaги ҳaрорaтнинг ўзгaриши, шaмол тезлигининг ортиши, 
сувнинг тўлқинлaниш ҳодисaсини кучaйишигa олиб келди. Aввaллaри қумлaр
ортиқчa нaмликни ютиши ҳисобигa нaмликни доимо ушлaб туриши, чўл 
ўсимликлaрини ривожлaнишигa ѐрдaм берaр эди. Кучли шўрлaнгaн ер ости
сувлaрининг юзa жойлaшиши чўллaниш жaрaѐнини кучaйтирмоқдa. 
Aмудaрѐ вa Сирдaрѐ қирғоқлaрининг пaсaйиши нaтижaсидa дaрѐлaрнинг қуйи 
қисмидa сув тошқинлaрини кaмaйтириб юборди. Бу ўз нaвбaтидa тўқaй 
ўсимликлaри мaйдонлaрини қисқaришигa, илгaри гумусгa бой бўлгaн ўтлоқи-
ботқоқли тупроқлaр унумсиз ўтлоқ тaқир, чўл қумли тупроқлaргa aйлaнишигa 
олиб келaди. 
Бугунги кунда Орол денгизини сақлаб қолиш бўйича бир қанча чора- 
тадбирлар амалга оширилди. Хусусан, 1991 йил октябрь ойиида Қозоғистон, 
Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон Республикалари сув 
хўжалиги ташкилотлари раҳбарлари Тошкент шаҳрида йиғилиб, сув 
ресурсларидан фойдаланиш ва муҳофазалашни бошқариш масалалари бўйича 
қўшма баѐнот қабул қилдилар. 
Эксперт ва олимлар катта гуруҳининг синчковлик билан олиб борган 
ишлари натижасида 1992 йил 18 февралда Алмата шаҳрида минтақа 
давлатлари сув хўжалиги вазирлари томонидан Давлатлараро сув 

---

31
 
ресурсларидан фойдаланиш ва муҳофазалашни биргаликда бошқариш соҳасида 
ҳамкорлик тўғрисида битим имзоланди, бу ўз навбатида Марказий Осиѐ 
мамлакатларининг минтақавий ҳамкорлигига асос солди. 
Қуйидаги янги институтлар яратилди: 
– Трансчегаравий сув ресурсларини бошқариш мақсадида Давлатлараро 
мувофиқлаштирувчи сув хўжалиги комиссияси (ДМСК); 
– Орол денгизи кризисини енгиллаштириш мақсадида Халқаро Орол 
денгизини қутқариш жамғармаси (ХОҚЖ). 
Орол денгизи ҳавзасидаги аксарият мамлакатлар саъй-ҳаракати 1995-
2005 йиллар мобайнида Орол денгизи бўйига кўрсатилган донорлик 
кўмагининг умумий ҳажми 825 млн. АҚШ долларини ташкил этди. Жаҳон 
банки, Осиѐ тараққиѐт банки, Германия, Қувайт, Япония ҳукуматлари асосий 
донорлар сифатида иштирок этди. Асосий дастур 
ва 
лойиҳалар – “Қишлоқ 
жойларида сув таъминоти” Осиѐ тараққиѐт банки лойиҳаси, Жаҳон 
Банкининг “Қорақалпоғистонда ирригация ва дренаж тизимларини 
реабилитация қилиш” ва “Қишлоқ жойларида сув
таъминоти”,“Қорақалпоғистонда санитария ва соғлиқни сақлаш” лойиҳалари, 
шунингдек, Япония, Қувайт ва Германия каби давлатлар ҳукуматлари 
томонидан молиялаштирилган турли лойиҳалар бор.