“1-sinf o`quvchilarida ifodali o`qish ko’nikmalarini shakllantirish”

B) Yozma adabiyot namunalarining ifodali o’qilishida janriy o’ziga xoslikning 

ahamiyati 

 

Adabiyot  epik,  lirik,  dramatik,  liro-epik  turga  bo’linar  ekan,  ular  yuzaga 

keltirgan asarlarni ifodali o’qish ham tafovutlidir. Ayniqsa, nasriy asarlarni ifodali 

o’qish  mahorat  talab  qiladi,  sababi,  adabiy  asarlarning  badiiy  xususiyatlari  unda 

oldinga  surilgan  fikrlar,  yozuvchi  dunyoqarashi  kabi  muhim  masalalarni 

aniqlashda ifodali o’qish muhim ahamiyatga ega. Nasriy asarlarni ifodali o’qishdan 

oldin  unda  qanday  g’oya  ilgari  surilayotganini  aniqlash  zarur.  Avvalo,  matnni 

tanlashda  juda  ehtiyot  bo’lish  kerak.  Ifodali  o’qish  uchun  tanlangan  nasriy  asar 

yuqori  saviyaga,  yuksak  badiiy  qimmatga  ega  bo’lgan,  ayni  choqda  talim-tarbiya 

yo’lida  xizmat  qiladigan  asar  bo’lishi  darkor.  Epik  tur  o’z  ichiga  hikoya,  qissa, 

roman  kabi  janrlarni  qamrab  olar  ekan,  ularni  ifodali  o’qish  uchun  janriy 

xususiyatlarini ham anglash kerak.  

 

Hikoyani  ifodali  o’qishda  bu  janrning  inson  hayotining  bir  jihatinigina 

yoritadigan  kichik  nasriy  asar  ekanligini  inobatga  olish  (matndagi  muallif  nutqi, 

---

34 

 

tabiat  tasviri,  dialoglar  hamda  qahramonlarning  nutqi  bor  bo’lsa-da,  qissa  va 

romandan  qisqa  ekanligini  inobatga  olish  lozim.      Boshlang’ich  sinflarda  hikoya, 

qissadan  parcha,  ilmiy-badiiy  matn  berilgan:  "Qaysi  kuni  buzoqni  podadan 

haydayman  desam,  u  bug’doyzorga  urib  ketaverdi.  Tayoq  topolmay, 

shoshganimdan  dadam  ekib  qo’ygan  o’rik  ko’chatini  sug’urib    olibman.  Shuni 

eslab  qizarib  ketdim.  Keyin  dadamga  bu  voqeani  aytib,  uzr  so’radim.  "Endi  sen 

ikki  tup  daraxt  o’tqazishing  kerak.  Biri  sug’urib  olganingning  o’rniga,  biri  o’z 

hissang",  –  dedi  dadam"  (110-bet).      Mahmud  Murodovning  "Bir  tup  sada" 

hikoyasidan  olingan  bu  parchani  o’qituvchi  ikki  xil  ovozda  o’qib  berishi  shart. 

Negaki parchada muallif nutqi va ota obrazi bor. Bu hikoyada muallif va asarning 

bosh qahramoni bitta – bola. O’qituvchi bolaning ovozini mayin va jo’shqin ohang 

aralashuvi  ko’magida  aytsa,  otaning  ovozi  uchun  qattiqqo’l,  ayni  damda,  vazmin 

ohang mujassamlashgan ovozdan foydalanishi zarur.  

  

Sinfda  o’qishning  muvaffaqiyatini  ta’minlaydigan  omillardan  biri