1. Silikat texnologiyasi. Keramika va shishalar ishlab chiqarish texnologiyasi

Xomashyoni maydalash.
Keramika va shisha mahsulotlarini ishlab chiqarishda 
xomashyoni maydalash turli maydalash-tuyish mashinalarida amalga oshiriladi. Bu 
mashinalarda maydalash modda bo’laklarini ezish, urish, ishqalash, yorish, uzish, portlash 
jarayonlari orqali ro’y beradi. Ushbu jarayon turi odatda moddalarning fizik xossalari, 
modda bo’lakchalarining o’lchami va belgilangan maydalash darajasiga qarab tanlanadi. 
Masalan, gilning hajm ogirligi 1700—2000 kg/m
3
va siqilishdagi mustahkamlik 
chegarasi 0,2—0,6 MPa; ohaktoshning hajm og’irligi 2630— 3100 kg/m
3
va siqilishdagi 
mustahkamlik chegarasi 40—380 MPa; kvarsning hajm ogirligi 2640 kg/m
3
va siqilishdagi 
mustahkamlik chegarasi 80—145 MPa; shamotning hajm ogirligi 1700—2100 kg/m
3
va 
siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 10 MPa atrofida bo’ladi. Xomashyoning ko’rinib 
turgan fizik xossalaridagi farqqa qarab moddalarning maydalanishga mo yilligi tuyish 
qobiliyati koeffisienti orqali aniqlanadi. 
Tuyish qobiliyati koeffisienti ma’lum darajada maydalangan etalon va 
tekshirilayotgan moddalarning maydalashga ketgan solishtirma energiya miqdorlari 
nisbatini anglatadi va homashyo turlari uchun quyidagi raqamlar bilan harakterlanadi: 
Gil 1,5-2 
Ohaktosh 0,8 — 1,1 
Kvars 0,6 - 0,7 
Klinker 1 
Dala shpati 0,8 — 0,9 
Magnezit 0,7 — 1 
Toshko’mir 0,7 — 1,3 
Maydalanayotgan modda bo’lakchalarining dastlabki o’lchami ularni karyerdan 
qazib olish, tashish va namligiga ko’ra turlicha bo’ladi. Bo’lakchalar ko’rinishini shartli 
sharsimon shaklda deb olsak, ularning diametri quyidagicha topiladi: 
√
Aksariyat holatda bu o’lchamning boshlang’ich holati 750— 250 mm ga teng 
bo’lib, tuyilganidan keyingi holati esa 0,01 mm va undan ham kichik bo’lishi mumkin. 
Modda bo’lakchalari boshlang’ich o’rtacha o’lchami (D
o’rtacha
) ning maydalangandan keyingi o’rtacha o’lchamiga (
d
o’rtacha
) 
nisbati
 materialning maydalanish darajasi
deb ataladi va 
i
/harfi bilan belgilanadi: 

---

Materiallarni maydalanish darajasi maydalash mashinalari uchun 4— 30 ga, un tortish mashinalary uchun 300 gacha, ba’zi 
vaqtlarda esa bir necha minggacha bo’lishi mumkin. 
Qattiq homashyoni maydalashda valikli maydalagich, chopqirli maydalagich 
(tegirmon toshi va umuman bitta yoki ikkita toshaylanuvchi katokdan iborat yanchish 
uchun hizmat qiladigan mashina), bolg’achali yuzli (lunjli), konusli, rotorli (zarbli) 
maydalovchi mashinalar, strugach (yumshoqroq homashyoni qirish yo’li bilan 
maydalovchi mashina) va tonraspler (setka yuzasiga ishqalash orqali maydalash)lar 
ishlatiladi. Un tortish mashinalari sifatida esa sharli, sterjenli va bolg’achali tegirmonlar 
qo’llaniladi. Keyingi paytlarda ushbu maqsadda pnevmo-, vibro va energiya oqimli 
tegirmonlar keng qo’llanilmoqda. 
Nomlari yuqorida qayd etilgan mashinalarning u yoki bu turini qo’llash yuqorida 
so’z yuritilgan uch faktor (siqilishdagi mustahkamlik, bo’laklarning dastlabki o’lchami va 
maydalash darajasi)ga bog’lik. Ohaktosh, kvars va shamot kabi qattiq va mustahkam 
moddalar yuzli (jagli, lunjli) maydalagichlarda 100—200 mm o’lchamgacha 
maydalanadi. So’ngra bolg’achali va konus maydalagichlarda 10—30 mm o’lchamgacha 
kichraytiriladi. Ushbu maqsadda zarbli maydalagichlardan ham foydalansa bo’ladi. Unda 
material katta tezlikda aylanayotgan toqmoqlar va korpusga urnatilgan mahsus panjaralar 
yordamida maydalanadi. So’nggi marta homashyo valikli maydalagichdan o’tgan gil 
bilan birga sharli tegirmonlarda ho’l yoki quruq usulda maydalanadi. Material suvsiz 
maydalangandagiga qaraganda suvda yaxshi maydalanadi, chunki suv maydalanayotgan 
material qattiqligini keskin kamaytiradi. 
Ohaktosh va boshqa komponentlar sharli tegirmonga uzluksiz ishlaydigan 
mexanizmlar yordamida uzatiladi. Ularning ishini avtomatlar boshqarganligi sababli 
tegirmon doimo bir xil kuchlanishda serunum ishlab, materiallarni talab qilingan darajada 
maydalab va aralashtirib turadi.