1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
86 
1 a) va gelga kirgan viruslarni (1 b) elektron mikroskopda ko‘rilganda ularni 
tayoqchasimon virus zarralari ekanligi aniqlanadi. 
Olingan virus UB -nurlarni 260 nm da maksimum yutadi, A 260/280=1,2 
koeffitsentni ko‘rsatadi. Viruslarni 
N.glulinosa
ga yuqtirilganda barg sathida 40 - 
65 ta nekrozlar hosil bo‘ladi. Ikkiyoqlama immunodiffuziya usulida 
tekshirilganda virus antigenlik xususiyatini saqlab qoladi. 
PAAG elektroforezi bilan stabil viruslarni muvaffaqiyatli tozalash mumkin 
(Ilova, 12 - rasm).
4.12. Kartoshkani X-virusini (KXV) toza preparatini ajratish 
KXV ni do‘rmon (Datura stramonium L.) o‘simligidan ajratiladi. Virusli 
namuna xuddi TMV ni ajratilgan tartibda avval go‘sht maydalagichda bufer bilan 
(1:1) maydalanadi, so‘ngra virusli shiraga xloroform bilan (1:8) ishlov berib, 
sentrifugalanadi. Ekstraksiya qiluvchi bufer sifatida 0,02 M fosfat buferi 0,01 M 
natriy giposulfiti va 0,01 M EDTA (rN 7,5) ishlatiladi. Virusli eritmani virusni 
i.e.n sida (rN 4,0) cho‘ktirib yoki bir hajm virusli ekstratni 0,5 hajm to‘yingan 
ammoniy sulfati eritmasida cho‘ktirib sentrifugalab (6000 ayl.tezl) ajratib olinadi. 
Virusli cho‘kma tris-HCl buferida eritiladi, erigan qismi 15000 aylanish tezlikda 
sentrifugalanadi, erimagan qismi tashlab yuboriladi. Cho‘kma ustidagi virusli 
eritmadan toza virus ajratish granulalangan agar gelida xromatografiya qilib 
differensial sentrifugalash usuli bilan yoki saxaroza gradienti konsentratsiyasida 
sentrifugalash usulidan foydalanib tozalanadi. Natijada 1 kg virusli namunadan 
100 mg toza virus ajratish mumki10n. 
4.13. Virus zarralarini tarkibiy qismlarga ajratish metodlari 
Viruslarning strukturalarini nazariy jihatdan o‘rganish uchun ularni tarkibiy 
qismlarga ajratiladi. Ma’lumki, virus zarrasi tarkibida oqsil va nuklein kislota 
mavjud. Undan tashqari, qator viruslarda (miksoviruslar va hakozo) uglevod va 
lipidlar uchraydi. 
Qator viruslarda nuklein kislota virus zarrasining qobig‘idan fazoviy 
ajralgan bo‘ladi. Ularga ko‘pgina o‘simlik viruslari, polioviruslar, T -guruhiga 
mansub bakteriofaglar kiradi. Boshqa bir guruh viruslarda (miksoviruslar, 
chechak viruslari kabi) nuklein kislota va oqsil bilan mustahkam bog‘lanib ichki 
nukleoproteid hosil qiladi. Shuning uchun ham virus zarralari dezintegratsiya 
qilish ishlari uch xil metodda olib boriladi: 1. Nuklein kislotalarni ajratish, 2. 
Oqsillarni ajratish, 3. Virusning ichki nukleoproteidini ajratish. 
Bu mavzudagi to‘liq ma’lumotni Kiselyov va Dobrovlarni (1970) 
adabiyotlaridan olish mumkin. Biz bu erda ulardan foydalangan holda qisqacha 
tavsif beramiz.