1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.2.2.
 
Ob’ektning akkumulyatorlik (to‘plash) qobiliyati 
Har qanday rostlash ob’ektining texnikaviy jarayoni biror material 
muhitning yoki energiyaning kelishi, sarflanishi, to‘planishi va o‘zgartirilishi va 
bilan bog‘liq. Ko‘pchilik ob’ektlar ish jarayonida ish muhitini ob’ekt ichida 
to‘plash qobiliyatiga ega. Masalan, suv bosimi bakida suv to‘planadi, ichki yonuv 
motorining aylanuvchi qismlarida energiya to‘plash uchun unga maxovik 
o‘rnatilgan; issiqxonalarda issiqlik sig‘imiga ega bo‘lgan barcha ob’ektlarda 
issiqlik to‘planadi va hokazo. 
Akkumulyatorlik qobiliyati ob’ektning rostlash xossalariga jiddiy ta’sir 
etadi. Ob’ektning akkumulyatorlik xususiyati qancha kam bo‘lsa, ish muhitining 
(suvning) kelishi bilan sarflanishi o‘rtasidagi balans buzilganda rostlanuvchi 
miqdorning o‘zgarish tezligi shuncha katta va binobarin rostlash shuncha 
murakkab bo‘ladi. Aksincha, ob’ekt qancha ko‘p sig‘imli bo‘lsa, rostlash masalasi 
shuncha yengil bo‘ladi. 

---

55 
Ob’ektlar sig‘imsiz, bir sig‘imli va ko‘p sig‘imli bo‘ladi. Sig‘imlar soni 
turlicha bo‘lgan ob’ektlarga misollar 3.7-rasm, a, b, v da keltirilgan. 
Ob’ektning akkumulyatorlik qobiliyatni tavsiflash uchun sig‘im 
koeffitsiyenti S tushunchasi kiritiladi. Bu koeffitsiyent ob’ekt sig‘imi S ning 
rostlanuvchi miqdor tegishli qiymatini u ga nisbati bilan ifodalanadi. 
у
С
с

(3.5) 
Sig‘im koeffitsiyenti S kancha katta bo‘lsa, ob’ektning galayonlarga 
sezgirligi 

shuncha kam bo‘ladi; ob’ektning sezgirligi rostlanuvchi miqdor 
o‘zgarish tezligi dy/dt ning g‘alayontiruvchi ta’sirning o‘zgarishi 

F ga nisbatan 
bilan ifodalanadi: 
F
dt
dy


/

(3.6) 
Ob’ektning rostlanuvchi miqdorining vaqt ichida o‘zgarishlari o‘tish egrisi 
deyiladi. Bunday egri chiziq hosil qilish uchun ob’ektning kirishiga kirish miqdori 
pog‘onasimon kiritiladi va chiqish miqdorining turli momentlari uchun 
o‘zgarishlari yozib boriladi. 3.7-rasm, g da sig‘imsiz (1 egri), bir sig‘imli (2 egri) 
va ko‘p sig‘imli (3 egri) ob’ekt uchun shig‘ov egrilari ko‘rsatilgan. 

---

56 
3.7 - rasm. Sig‘imlar soni turlicha bo‘lgan ob’ektlarga misollar: a- 
sig‘imsiz; b- sig‘imli; v- ikki sig‘imli; g- ob’ektning vaqt ichidagi o‘zgarish egri 
chizig‘i. 
Sig‘imsiz ob’ektda kelish (keluvchi oqim) qancha o‘zgarsa, sarflanish 
(ketuvchi oqim) Q
2
ham darhol shuncha o‘zgaradi. Agar sig‘im mavjud bo‘lsa, 
ketuvchi oqim Q
2
oniy emas, balki vaqt ichida asta-sekin o‘zgaradi. Ob’ekt sig‘imi 
qancha katta bo‘lsa, bu ob’ektning shig‘ov egrisi shuncha yotiq bo‘ladi, chunki 
sig‘imda boshqaruvchi ko‘rsatkich to‘plana boradi. 
Ob’ektning akkumulyatorlik qobiliyati rostlagichni tanlashda hisobga 
olinadi.