1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.2.4.
 
Bir sig‘imli va ko‘p sig‘imli ob’ektlar 
Berilgan vaqtda ob’ekt ichidagi modda yoki energiyaning miqdori sig‘im 
deyiladi. Demak, sig‘im ob’ektning yoki energiyaning yig‘ish qobiliyati bo‘lib 
uning inersionligini ifodalaydi. Sig‘im qancha katta bo‘lsa, ob’ektga ko‘rsatilgan 
ta’sir natijasida rostlanuvchi kattalikning o‘zgarishi shuncha past bo‘ladi. 

---

60 
Sig‘imlari katta bo‘lgan ob’ektlar sig‘imlari kichik bo‘lgan ob’ektlarga nisbatan 
turg‘unroqdir. 
Rostlanuvchi kattalikning qiymati o‘zgarishi bilan ob’ekt sig‘imi o‘zgaradi. 
Ob’ekt sig‘imining rostlanuvchi kattalikka ko‘rsatgan ta’sirini baholash uchun 
sig‘im koeffitsiyenti tushunchasi ishlatiladi. Sig‘im koeffitsiyenti rostlanuvchi 
kattalikni bir o‘lchov birligiga o‘zgartirish uchun ob’ektga qancha modda yoki 
energiya kiritish yoki undan uzoqlashtirish kerakligini ko‘rsatadi. Umuman, 
rostlash jarayoni modda yoki energiyani ob’ektga yaqinlashishi va undan 
uzoqlashishiga ta’sir ko‘rsatish yo‘li bilan rostlanuvchi kattalikni ma’lum bir 
sathda ushlab turishdan iborat. Rostlanuvchi ob’ektga kelgan modda yoki energiya 
miqdori 

Q ni ob’ekt tashqi rejimining sonli parametri deb ataladi. Uning qiymati 
modda va energiyaning yaqinlashish Q
ya
va uzoqlashish Q
u
qiymatlarining 
ayirmasiga teng: 

Q=Q
ya
- Q
u
. (3.8) 
Rostlanuvchi ob’ektning ichki rejimi sifatini ta’riflovchi ko‘rsatkich odatda 
rostlanuvchi kattalik 

dan iborat. Ob’ektning muvozanat holatida Q
ya
=Q
u
bulib 

sifat ko‘rsatkichi vaqt mobaynida o‘zgarmas qoladi. Agar muvozanat buzilsa 
(
y
я
Q
Q

), 

ko‘rsatkich, rostlanuvchi ob’ekt xususiyatlariga muvofiq, vaqt 
bo‘yicha o‘zgaradi. Ob’ektning sig‘imi uning muvozanatda bo‘lmagan holatida
(
y
я
Q
Q

) rostlanuvchi kattaligining vaqt bo‘yicha o‘zgarish tezligini ta’riflaydi. 
Bu bog‘lanishning umumiy ko‘rinishi quyidagi funksiya orqali ifodalanadi: 
)
(
Q
f
dt
d



(3.9) 
Qisqa vaqt oraliqlari uchun amalda bu funksiyani chiziqli deb hisoblash 
mumkin:
c
Q
dt
d


