1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
 
(3.10)
 
bunda s – sig‘im koeffitsiyenti. 
Sig‘im koeffitsiyentiga teskari kattalik ob’ektning g‘alayonlovchi 
ta’sirlarga bo‘lgan sezgirligini ifodalaydi. Ob’ektning rostlanuvchi ko‘rsatkichi 

---

61 
bo‘yicha sig‘im rostlanuvchi kattalik qiymati va sig‘im koeffitsiyentlarining 
ko‘paytmasiga teng.
S=

s. 
(3.11) 
Shunday qilib, sig‘im o‘lchovi modda yoki energiyaning ob’ektga 
keltirilgan va ob’ekt chiqishining o‘zgarishiga sarflangan miqdoridan iborat. 
Ob’ektga biror miqdorda modda yoki energiya keltirishda ma’lum qarshiliklardan 
o‘tish kerak (qizitishda ob’ektga berilgan issiqlik oqimi termik qarshilikka 
uchraydi: apparatga suyuqlik keltirilgan oqim gidravlik qarshilikka uchraydi). 
Qarshilik o‘lchovi potensiallar farqining bir o‘lchov birligiga teng bo‘lgandagi 
modda yoki energiyaning ob’ektga keltirilgan miqdoridan iborat. Ob’ektning 
inersionligi uning sig‘imi va qarshiligiga bog‘liq. Sig‘im va qarshilik qancha katta 
bo‘lsa, ob’ektning inersionligi shuncha katta bo‘ladi. Inersionlik o‘lchovi chiqish 
kattaligining doimiy tezlik bilan o‘zgarib, o‘zining turg‘unlashgan holatiga 
yetguncha ketgan vaqtini ko‘rsatuvchi vaqt doimiysidir. 
Bir va ko‘p sig‘imli rostlanuvchi ob’ektlar mavjud. Bir sig‘imli ob’ekt bitta 
sig‘im va bitta qarshilikdan iborat. Bunday ob’ektlarda moddiy yoki energetik 
balansning buzilishi bir vaqtda rostlanuvchi ob’ektning har bir nuqtasidagi 
rostlanuvchi kattalikning birlamchi o‘zgarishiga olib keladi. Ko‘p sig‘imli 
ob’ektlarda o‘tish qarshiliklari bilan bo‘lingan ikki yoki undan ko‘proq sig‘im 
mavjud. 
Bir sig‘imli ob’ektlar – sathni rostlovchi apparatlar, ya’ni bosim yoki sarfni 
saqlab turadigan truba. Sanoatda ko‘p sig‘imli ob’ektlar bir sig‘imli ob’ektlardan 
ancha ko‘p ishlatiladi. Ko‘p sig‘imli ob’ektlarning muvozanat holatida 
rostlanuvchi kattalikning qiymati turli nuqtalarda turlicha bo‘ladi, muvozanat 
holati buzilganda esa u turli qonunlar bo‘yicha turli vaqtlarda o‘zgaradi. Oqib 
kirish (uzatish) tomonidan sig‘im va sarf (iste’mol) tomonidagi sig‘imlar mavjud. 
Yaqinlashish tomonidani sig‘im rostlanuvchi kattalikka ijrochi mexanizmning 
rostlovchi organi orqali ta’sir ko‘rsatuvchi modda yoki energiyaning
tavsifnomalari bo‘yicha aniqlanadi. Sarf tomonidagi sig‘im rostlanuvchi muhit 

---

62 
tavsifnomalari orqali aniqlanadi. Ba’zan sig‘imsiz ob’ekt tushunchasi uchraydi. 
Bunda juda kichik sig‘imli ob’ektlar nazarda tutiladi.