1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Protsessorning tuzilishi va ishlash tartibi. 
MP lar turli xil 
struktura (sxemalar) ga ega bo‘lishi mumkin. Shunday sxemalarning 
soddalashtirilgan kurinishi chizmada keltirilgan. 
 
4.1-chizma. 
Mikroprotsessorning 
soddalashtirilgan struktura 
sxemasi. 
 
 
 

---

68 
Mikroprotsessor

arifmetik-mantiqiy qurilma, registrlar va 
hisoblagichlar to‘plami, kiritish va chiqarish shinalari tizimi, boshqarish 
va sinxronlashtirish qurilmalaridan iborat. 
Arifmetik — mantiqiy qurilmalar (AMQ) 
ikkilangan sonlarni 
qo‘shish va ayirish, ma’lumotlarni istalgan yunalishda istalgan razryad 
sonicha siljitishni ta’minlishga mo‘ljallangan. 
AMQ da arifmetik amallarni bajarish jarayonida yuzaga keladigan 
muayyan xolatlar (xonachalarning to‘lib ketishi, ko‘chirish, nol yoki 
manfiy natija) ni xisobga olishda zarur bo‘ladigan bir nechta 
triggerlardan tashkil topgan alomatlar razryadlari mavjud. 
AMQ bilan bog‘langan registr, natijalar registri xisoblanib 
Akkumulyator (A) deb ataladi. Uning vazifasi oddiy va siklik siljishlarni 
amalga oshirish, operandlardan birini aniqlash, AMQ dan olingan 
natijalarni eslab kolish uchun qabul qiluvchi registr sifatida xizmat 
qiladi. 
AMQ ning alohida chiqish yo‘li xotira adresi registri (HAR) ga 
kelib ulanadi, sungra bufer qurilmasi (BK) orqali chiqish shinasiga kelib 
tushadi. 
Dasturli hisoblagich (schetchik) DXs - o‘zida navbatdagi buyruk 
manzilini saqlab turib, uning MP dasturining qaysi qismida turganligini 
ko‘rsatadi va MP tomonidan xotirasidagi dastur to‘liq ijro etilishini 
ta’minlaydi. 
Xotira qurilmalaridan o‘qib olingan buyruklar, buyruklar registri 
KR ga keladi. KR registri va deshifratori (Dsh) yordamida razryadlar 
pozitsiyasi (xolati) aniqlanadi va MP da buyruklarni bajarish jarayonida 
operatsiyalarning berilgan ketma - ketligini ta’minlovchi boshqarish va 
sinxronlashtirish qurilmasi (BSK) sxemasiga signallar uzatiladi. 

---

69 
Odatda MP - lar multipleksor (M) yordamida axborotlar shinasiga 
ulanadigan ikki to‘plam registrlaridan iborat bo‘ladi. 
Birinchisi 
- 
axborotni qayta ishlash jarayonida uni vaktinchalik eslab kolish uchun 
xizmat qiladigan - yuqori tezkorlikdagi xotiralash qurilmasi (YuTXK), 
ikkinchisi- 
asosan hisoblash va teskari ketma - ketlikda aks ettirish 
jarayonida manzil uyalari (yacheyka) larini eslab qolishni nazarda 
tutuvchi - manzilli stek (MS) hisoblanadi. 
Mikroprotsessorlar va doimiy xotiralash qurilmasi (dasturli, 
boshqaruvchi xotira) - DXK, tezkor xotiralash qurilmasi (ma’lumotlar 
xotirasi) TXK, chekkadagi uskunalar bilan aloqa qilish uchun kiritish va 
chiqarish qurilmasi (KChK) dan iborat tuplam Mikro EXM larning asosi 
bo‘lib xizmat qiladi. 
Boshqaruv sistemalarida MP, xabarchi qurilmalar (OTM, ARU) 
orqali axborotni olib, qayta ishlaydi va chiqarish qurilmalari orqali 
ijrochi mexanizmlarga boshqaruvchi ta’sir ko‘rsatadi. 
MP ishini boshqarish foydalanuvchi belgilab bergan aniq 
funksiyalar bajarilishini aniqlab beradigan dastur yordamida amalga 
oshiriladi. 
MP ning har doimgi ish dasturi xotirlash qurilmasining doimiy 
yoki boshqaruvchi xotiralarida saqlanadigan buyruklar va buyruklar 
ketma - ketligidan iborat. Mazkur dasturlanuvchi qurilma, dasturiy 
vositalar orqali funksiyalar ijrosi yuzasidan turli xil o‘zgarishlarni 
kiritish, ya’ni dasturni qayta yozish imkonini beradi.
MP larning foydalanish soxalarini belgilab beruvchi asosiy 
harakteristikalari quyidagilardan iborat: