1-Modul. Jismoniy tarbiya va sport pedagogikasi asoslari

Ta'lim maxsus tashkil etilgan pedagogik jarayonlar tizimini - ta'lim, tarbiya va taraqqiyotni amalga oshirishni nazarda tutadi.
Tarbiya - shaxsni shakllantirishning maqsadli va uyushgan jarayoni. Pedagogikada "tarbiya" tushunchasi keng va tor ijtimoiy ma'noda, keng va tor pedagogik ma'noda ham qo'llaniladi.
Keng ijtimoiy ma'noda ta'lim to'plangan tajribani keksa avlodlardan yosh avlodlarga o'tkazishdir. Tajriba deganda odamlarga ma'lum bo'lgan bilim, ko'nikma, fikrlash usullari, axloqiy, axloqiy, huquqiy normalar tushuniladi - bir so'z bilan aytganda, jamiyatning tarixiy rivojlanishi jarayonida yaratilgan barcha narsalar. Oldingi avlodlar orttirgan tajribadan foydalanilganligi va keyingi avlodlar ko'paytirilgani tufayli insoniyat omon qoldi, mustahkamlandi va zamonaviy rivojlanish darajasiga ta'lim tufayli erishdi. Jamiyat taraqqiyotining tarixiy jarayoni ularning rivojlanishida ulkan yutuqlarga doimo tarbiyasi yaxshiroq tashkil etilgan o'sha xalqlar erishganligini inkor etib bo'lmaydigan darajada isbotlamoqda.
Ta'lim tarixiy xususiyatga ega. U insoniyat jamiyati bilan birgalikda paydo bo'lib, uning hayoti va rivojlanishining organik qismiga aylandi va jamiyat mavjud bo'lganda mavjud bo'lib qoladi. Shuning uchun ham ta'lim umumiy va abadiy kategoriya hisoblanadi.
Ko'plab faylasuflar ijtimoiy hayotni tartibga soluvchi qonunlarni tahlil qilib, ta'lim va jamiyat ishlab chiqaruvchi kuchlarining rivojlanish darajasi o'rtasida ob'ektiv aloqalarni o'rnatadilar. Tarbiya jamiyat taraqqiyotiga ta'sir qiladi, o'z navbatida, jamiyat tarbiya uchun imkoniyatlar yaratadi. Ta'limning yo'nalishi va tabiati ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasiga va ishlab chiqarish munosabatlari xususiyatiga mos keladi. Ijtimoiy-iqtisodiy shakllanish turining o'zgarishi ta'lim turining o'zgarishiga olib keladi. Ijtimoiy munosabatlarning o'zgarishi bilan tarbiyaning maqsadlari, vazifalari, shakllari va tashkil etilishi tubdan o'zgaradi. Shuning uchun tarbiya aniq tarixiy xususiyatga ega.
Jamiyatda sinflarning paydo bo'lishi bilan ta'lim sinf xarakterini oladi. U yo'nalishini, maqsadlarini, mazmuni va shakllarini belgilaydigan hukmron sinfga xizmat qila boshlaydi. Yaxshi tarbiya jamiyatdagi barcha odamlar uchun erishib bo'lmaydigan qimmatbaho zavqga aylanib qolsa, bu odamlarni kamsitish vositasiga, ba'zilarini boshqalardan ustun qilish vositasiga aylanadi.
"Tarbiya" tushunchasini keng ijtimoiy ma'noda ko'rib chiqib, biz uning konkret ijtimoiy va undan ham ko'proq pedagogik mohiyatini ozgina aniqladik. Gap shundaki, nafaqat maxsus yaratilgan ta'lim muassasalaridagi professional o'qituvchilar tarbiyalash bilan shug'ullanadi - to'plangan tajribani o'tkazish. Zamonaviy jamiyatda o'z kuchlarini ta'limga yo'naltiradigan institutlarning butun majmuasi mavjud: oila, ommaviy axborot vositalari, adabiyot, san'at, mehnat jamoalari, huquqni muhofaza qilish idoralari. Shuning uchun "ta'lim" ning umumiy tushunchasi torayish va konkretlashtirishga muhtoj.
Tor ijtimoiy ma'noda, ta'lim ostida insonda ma'lum bilimlar, qarashlar va e'tiqodlarni, axloqiy qadriyatlarni, siyosiy yo'nalishni, hayotga tayyorgarlikni shakllantirish uchun ijtimoiy institutlar tomonidan yo'naltirilgan ta'sir sifatida tushuniladi.
Ushbu tarbiya tushunchasi bilan bir qator qiyin savollar tug'iladi: tarbiya taqdiri uchun davlat muassasalaridan qaysi biri ko'proq javobgar? Agar ko'pgina ijtimoiy muassasalarning ta'lim ta'sirining imkoniyatlari va kuchi ta'lim muassasalarining oddiy imkoniyatlaridan ustun bo'lsa, tarbiyaning hanuzgacha tez-tez yuz berayotgan xatolarida faqat maktab va o'qituvchilarni ayblash to'g'rimi?
Ko'pgina ta'lim kuchlari mavjud bo'lganda, ta'limning muvaffaqiyatiga faqat ta'lim bilan shug'ullanadigan barcha ijtimoiy institutlarning harakatlarini qat'iy muvofiqlashtirish orqali erishish mumkin degan xulosa maxsus dalillarni talab qilmaydi. Muvofiqlashtirilmagan ta'lim ta'sirida odam juda kuchli bir tomonlama ta'sirga duch keladi, bu esa ta'limning umumiy maqsadini buzishi mumkin. Yuqori malakali o'qituvchilar tomonidan boshqariladigan ta'lim muassasalari yaxshi tashkil etilgan jamiyatda ta'lim ta'sirining koordinatorlari sifatida harakat qilishadi.
Keng pedagogik ma'noda ta'lim - bu pedagogik jarayonda ta'lim muassasalarida olib boriladigan va butun o'quv jarayonini qamrab oladigan ta'lim mavzusida (talabada) e'tiqodlar, axloqiy me'yorlar va shaxsiyat xususiyatlari tizimini shakllantirishga qaratilgan o'zaro ta'sir.
Tor pedagogik ma'noda ta'lim bu aniq ta'lim vazifalarini hal qilishga qaratilgan tarbiyaviy ishlarning jarayoni va natijasidir.
Pedagogikada, boshqa ijtimoiy fanlarda bo'lgani kabi, "tarbiya" tushunchasi ko'pincha yaxlit ta'lim jarayonining tarkibiy qismlarini belgilash uchun ishlatiladi. Ular, masalan, "jismoniy tarbiya", "estetik tarbiya" deyishadi.


Jismoniy ta'lim -jismoniy mashqlar orqali odamda xarakter xususiyatlarini rivojlantirish (P.F.Lesgaftga ko'ra). Jismoniy ta'lim - insonga butun hayoti davomida to'laqonli jismoniy holatini saqlab qolish imkoniyatini beradigan jismoniy (motorli) fazilatlarni rivojlantirish, harakat qobiliyatlari va qobiliyatlarini, jismoniy madaniyat sohasidagi bilimlarni rivojlantirishning maxsus tashkil etilgan jarayoni (maqsadga muvofiq, rejalashtirilgan va muntazam ravishda amalga oshirilgan).
Pedagogikaning navbatdagi asosiy toifasi o'quv mashg'ulotlari - o'qituvchi tomonidan tanlangan ob'ektiv tajriba elementlarini sub'ekt tomonidan o'zlashtirishga qaratilgan qo'shma faoliyat yoki o'qituvchi va talabaning harakatlar tizimi.
Bu o'qituvchilar va talabalar o'rtasidagi bilimlarni, ko'nikmalarni, ko'nikmalarni o'zlashtirishga, dunyoqarashni shakllantirishga, talabalarning aqliy kuchlari va potentsial qobiliyatlarini rivojlantirishga, belgilangan maqsadlarga muvofiq o'z-o'zini tarbiyalash ko'nikmalarini mustahkamlashga qaratilgan maxsus tashkil etilgan, maqsadga yo'naltirilgan va boshqariladigan o'zaro ta'sir jarayonidir. Mashg'ulot jarayonida o'qituvchi nafaqat mavzu bo'yicha bilimlarning mazmunini bayon qilishi, balki bilimga qiziqishni uyg'otishi, talabalarni tanlagan yo'nalishi bo'yicha mustaqil ijodiy izlanishni o'rgatishi kerak. Eng qat'iy bilimlar mustaqil ravishda olinadigan bilimlardir.
O'qitishning asosini o'qituvchi tomonidan tarkibning boshlang'ich (asosiy) tarkibiy qismlari sifatida, talabalar tomonidan esa assimilyatsiya mahsuli sifatida harakat qiladigan bilim, qobiliyat, ko'nikma (ZUN) tashkil etadi. Bilim - bu shaxsning ob'ektiv haqiqatni faktlar, g'oyalar, tushunchalar va fan qonunlari shaklida aks etishi. Ular insoniyatning kollektiv tajribasini, ob'ektiv haqiqatni bilish natijasini anglatadi. Ko'nikmalar - olingan bilim, hayotiy tajriba va olingan ko'nikmalar asosida ongli ravishda va mustaqil ravishda amaliy va nazariy harakatlarni amalga oshirishga tayyorlik. Ko'nikmalar - zaruriy harakatlarni bajarishda namoyon bo'ladigan, takroriy mashqlar yordamida mukammallikka erishiladigan amaliy faoliyatning tarkibiy qismlari.
O'quvchilarga ma'lum bilimlarni etkazishda o'qituvchilar har doim ularga kerakli yo'nalishni berishadi, go'yo yo'l bo'ylab, lekin aslida juda muhim dunyoqarash, ijtimoiy, mafkuraviy, axloqiy va boshqa ko'plab qarashlarni shakllantirishadi. Shuning uchun trening tarbiyaviy xususiyatga ega. Xuddi shu tarzda, biz har qanday tarbiyada doimo o'rganish elementlari mavjudligini tan olishimiz kerak. O'qitish - biz o'qitamiz, o'qitamiz - biz o'qitamiz. "Ta'lim" va "ta'lim" tushunchalarining yo'nalishlari qisman bir-biriga to'g'ri keladi.