1. Mehnat va ish haqi tushunchasi mehnatga haq to‘lashning sintetik va analitik hisobi

Ish haqidan ushlanmalar. Hisoblangan ish haqidan turli ushlanmalar qilinadi, 
ularni ikki guruhga ajratish mumkin: 

Majburiy ushlanmalar - bularga daromad solig‘i, 2,5 foizlik byudjetdan tashqari 
pensiya fondiga ushlanma, sud va boshqa organlarning ijro hujjatlari bo‘yicha 
ushlanmalar ( alimentlar, jarimalar va boshqalar), berilgan avans summasi, ortiqcha 
hisoblangan mehnat ta’tili haqi, yetqazilgan zararlar kiradi.

Ixtiyoriy ushlanmalar – bularga xayriya sifatidagi ushlanmalar, kasaba uyushma 
va boshqa uyushmalarga a’zolik to‘lovlari, jamg‘arma schyotlariga ushlanmalar, turli 
kommunal xizmatlar uchun ushlanmalar va boshqa xodimning o‘z arizasiga ko‘ra 
amalga oshiriladigan boshqa ushlanmalar kiradi.
Ish haqidan ushlanmalarning barcha turlari va ularning jami summasi hisob-to‘lov 
qaydnomasida yoki ish haqi bo‘yicha yuritilgan kitobda alohida ustunchalarda 
ko‘rsatiladi. Mehnat Kodeksiga muvofiq (164-modda ) xodimning ish haqidan 
ushlanmalarning jami miqdori hisoblangan ish haqining 50 foizidan oshib ketmasligi lo-zim

Hisob-to‘lov qaydnomasida yoki ish haqi bo‘yicha yuritilgan kitobda hisobot davri 

boshidagi qarz, shuningdek hisoblangan jami ish haqi va jami ish haqidan ushlanmalar
asosida har bir xodim bo‘yicha hisobot davrining oxiridagi qarz, ya’ni korxonaning 
xodimga bo‘lgan yoki xodimning korxona oldidagi, aniqlanadi.
Ish haqini berish tizimlari. Xodimlarga ish haqini berishning ikkita tizimi mavjud: 

Avansli tizim – ushbu tizim asosan vaqtbay ishlovchi xodimlar uchun 
qo‘llaniladi. Unga muvofiq to‘liq ishlagan xodimlarga hisobot oyning birinchi yarimi 
uchun belgilangan ish haqining 50 foizigacha avans beriladi. Avas kassadan to‘lov 
qaydnomalariga,asosan beriladi. 

Avanssiz tizim –ushbu tizimda ish haqi bo‘yicha korxonaning qarzi faqat hisobot 
oyi tugagandan so‘ng to‘lov qaydnomalariga asosan beriladi. 
Bankdan ish haqi uchun olingan pul mablag‘lari kassadan olingan kundan boshlab 
uch kun ichida tarqatiladi. Ushbu muddatda olinmagan ish haqi deponentlangan ish 
haqi deb ataladi, u alohida qaydnomaga ko‘chirilib yoziladi va bankga topshiriladi. 
Deponentlangan ish haqlari xodimlarning talabiga ko‘ra bankdan darhol olib kelinishi va 
tarqatilishi lozim.