1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Ixtisoslashtirish
– profillashtirish ma’lum toifa kitobxonlarning axborotga 
bo‘lgan ehtiyojini va kutubxonaning vazifasini hisobga olib, fondga olinadigan 
kitoblar mavzusini chegaralashni bildiradi. Bunday ixtisoslashtirish kitobxonga 
kerakli bo‘lgan kitoblarni boshqa kutubxonadan olish imkoniyati bo‘lganda va 
kitob olish ishi, yani butlash - shu kutubxonalar bilan kelishilgan holda olib 
borilganda o‘zini oqlaydi. 
Ixtisolashtirish – kutubxona fondi hamma tarkibiy butlamlarning bir-biriga 
mos kelishini ta’minlash degani. Masalan, olinadigan kitoblar mavzusi, turi, 
nushasi, tili, xili va hakozo. Bundan tashqari kutubxonaning ish miqdori, vazifasi, 
xili ham hisobga olinadi. Kutubxona fondini shakillantirishda mavjud joyning 
ahvoli, holati kitobxonlar tarkibi, ularning millati hususiyatilari, qiziqishi ham 
hisobga olinadi. 
Kutubxona o‘z ixtisosi bo‘yicha to‘liqroq kitob olishga harakat qilsa, boshqa 
sohadagi kitoblarni tanlab olishga to‘g‘ri keladi. Masalan, ARM fondida vaqtli 
matbuot 10 – 15 %ni, tezda axborot beruvchi ilmiy kutubxonalarda vaqtli matbuot 
50 %ni tashkil etishi mumkin.
Ixtisoslashtirish mazkur kutubxona fondni mazmuni va tuzilishini 
kitobxonlarning axborotga bo‘lgan ehtiyojiga yaqinlashtirishga, mazkur joy, 
muassasa oldida turgan xo‘jalik, iqtisodiy ma’naviy vazifalarga bo‘ysundirishga 
olib keladi. 
Kutubxonalar fondni butlashda asosiy muvofiqlashtirishga alohida ahamiyat 
berishi lozim.

---

144 
Koordinatsiya
 
– boshqa kutubxona fondini xisobga olishni, o‘zaro aloqani, 
o‘zaro qo‘llab qubatlashni taqazo qiladi. Alohida hudud, viloyat, respublika 
miqiyosidagi kutubxonalarga ularning turi, tarmog‘iga e’tibor berib, kitoblarni 
kelishgan holda olish, muvofiqlash lozim. Bunday hollarda fondning to‘liqligi 
saqlanadi, talablar o‘z vaqtida bajariladi, kitobga ketayotgan mablag‘ tejaladi va 
ular yaxshi saqlanadi. Ko‘p so‘raladigan kitoblar o‘quv xonalarida foydalanishga 
beriladi. Bu holat o‘z navbatida muvofiqlashgan kutubxona fondining bosh 
vazifasini yechishga yordam beradi, yani kitobxonlarning axborotga bo‘lgan 
ehtiyojini to‘liq qondirishga, ko‘proq so‘raladigan kitoblarni kitobxonga yetkazilib 
berilishiga, tez va sifatli hizmat ko‘rsatishga olib keladi. 
Tartibga solish prinsipi asosan kutubxona fondini butlash va undan 
kitoblarni chiqarish rejali, muntazam, tezda bajarilib borilsa u o‘z maqsadiga 
yetadi. Bu holat odatda tashkiliy prinsip deb ham ataladi. 
Demak, kutubxona fondini shakillantirishda ishlab chiqarilgan nazariy va 
amaliy qoidalar va usullarga alohida e’tibor berish lozim.