1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Vaqtsiz yangi doimiy nashrlar
asosan kitoblar bo‘lib 
fondning asosini tashkil etadi. 
Vaqtli nashrlar
:
jurnal, gazeta, byulletenlar, 
to‘plamlar. 
Davom etuvchi nashrlar
:
ilmiy tashkilotlarning to‘plamlari, ilmiy 
ma’ruzalar, byulletenlar. 
Hujjat maqsadi bo‘yicha ilmiy-amaliy, ommabop, ishlab chiqarish, badiiy 
adabiyotlarga bo‘linadi. Bundan tashqari hujjatlar til, grafik belgilar va 
hokazolariga qarab bo‘linishi mumkin. Fondni kutubxona va ularning kichik 
tizimlari o‘rtasidagi aloqalarga qarab tuzish, tashkil qilishda ko‘pincha kutubxona 
fondi va kitobxon o‘rtasidagi aloqalarga ahamiyat beriladi. Masalan, kitobxonning 
yoshiga qarab bolalar, o‘smirlar, katta yoshdagilarga atalgan fondlar tashkil 
qilinadi. 
Kitobxonning sohasiga, ish xarakteriga qarab alohida fondlar tashkil qilinadi: 
o‘quv muassasa, ilmiy tashkilotlar, yozuvchilar uyushmasi, jamiyatlar. Fondni 
foydalanishga qarab: aktiv va passiv, ochiq va yopiq fond, maxsus kishilar 
foydalanishi mumkin bo‘lgan "maxfiy" fondlar va hokazolarga ajratish mumkin. 
Kutubxona MTB imkoniyatiga qarab hujjatlar insonlar qabul qiladigan va 
mashina qabul qiladigan fondlarga bo‘linadi. Hozir bizda birinchisi ko‘proq, lekin 
kelgusida ikkinchi xil fondlar ko‘payadi va ko‘proq axborot beriladi. 
Kutubxonachilar uchun alohida yordamchi fond tashkil qilinadiki, undan doimo 
foydalanishga to‘g‘ri keladi. Kutubxonaning tipi, turi, vazifasi uning fond 
tuzilishini belgilab beradi. Masalan, qishloq kutubxonasida asosan bolalar va 
kattalar uchun fond ajratilsa, markaziy kutubxonada esa abonement, o‘quv zali, 
bolalar bo‘limi fondi tashkil qilinadi. Yirik kutubxonalarda hatto 20 dan ortiq 
alohida bo‘limlarning o‘ziga xos fondlari mavjud bo‘ladi. 

---

130 
Bundan tashqari alohida olingan kutubxona fondi boshqa kutubxonalar fondi 
bilan ham doimiy aloqada bo‘ladi va bu ularniig tuzilishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Markazlashgan kutubxonalar tizimidagi filial kutubxonalar fondi kichik sistema 
hisoblanib, alohida olingan hududni kitob bilan ta’minlasa, alohida sohalarga oid 
yirik kutubxonalar fondi shu soha kitobxonlarini ta’minlaydi. Masalan, Uzbekiston 
FAsi kutubxona tizimi yoki ilmiy tashkilot, institut kutubxonalari. Shunday qilib, 
kutubxona fondini tizim (sistema) sifatida alohida kutubxona, hudud, davlatlar, 
jahon kutubxonalari kabi tizimlarga bo‘lish mumkin va ularning shu tizimda tutgan 
o‘rnini bilishimiz, fondning tuzilishini o‘rganishimiz mumkin.