1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Qaytma aloqa.
Axborot-kutubxona fondi o‘z navbatida boshqa element va 
tuzilmachalarning ta’sirida yashaydi. 
a)
. Kitobxonning ta’siri
. Avvalo kitobxonlar soni va ularning talabi 
kutubxona fondini shakllantirishda asosiy omil bo‘lib hisoblanadi. 
21
Abdulwahab O. Fundamentals of Library and information science. chapter ten. -Issa Ilorin publisher, 2009.- p. 69 

---

125 
Kutubxona fondining turi, xili, olinadigan hujjatlar kitobxonlarning ijtimoiy-
demografik xarakteriga bog‘liq. Ularning talabi va qiziqishi kutubxona fondida 
qanday kitoblar bo‘lishini aniqlab beradi. Fond muammosini amaliy jihatdan hal 
qilish, o‘rtacha o‘qish, qatnov, kitobning aylanishi, kitobxon soni va hokazolar 
haqidagi ko‘rsatkichlarga asoslanadi. Hozirgi zamon kutubxona fondini 
shakllantirish nazariyasining uslubiy va nazariy asosini "moslashtirish qonuni" 
tashkil etadiki, bunda fondning hajmi va tarkibiy qismi muayyan vaqtda kutubxona 
oldida turgan vazifalarga bog‘liq. Bu asosan kitobxonning talabi, qiziqishi, 
so‘rog‘i va axborotga bo‘lgan ehtiyojini qondirishdir. 
b)
. Kutubxonachining ta’siri
. Kitobxon va hujjat o‘rtasidagi asosiy vositachi 
kutubxonachi bo‘lib hisoblanadi. Kutubxonachi kitobxonning yoshiga, sohasiga, 
qiziqishiga qarab hujjatlarni to‘playdi, tartibga soladi, targ‘ibot qiladi. Kitobxonga 
axborot beradi, ommaviy tadbirlar o‘tkazadi, o‘qish madaniyatini tarbiyalaydi va 
hokazo. 
v)
. Kutubxona moddiy-texnika bazasi (MTB) ta’siri
. Kutubxona fondiga 
kutubxonaning binosi, xonalar joylashuvi, undagi texnika vositalari katta ta’sir 
ko‘rsatadi. Kitoblarni olish, joylashtirish, saqlash, kitobxonga yetkazish, ularga 
ishlov berish va boshqalar MTBning ahvoliga bog‘liq. Misol keltiradigan bo‘lsak, 
oddiy kutubxona bilan avtomatlashgan kutubxona o‘rtasida katta farq mavjud. 
Agar kutubxona ishlari avtomatlashtirilsa kutubxonachining jismoniy harakati 
kamayadi, kitobxon talabi o‘z vaqtida bajariladi. 
Nusxa olish, telekanal orqali buyurtma berish, kompyuterga yozib olish, 
xotirasiga joylash va hokazolar o‘z vaqtida bajariladi. Demak, MTB kutubxona 
fondining samarali yoki samarasiz ishlashining garovi ekan. 
Kutubxona fondi kutubxonada ichki va tashqi vazifani ham bajaradi. 
Insoniyat barpo etgan ijtimoiy tizimda kutubxona fondi ham jamiyatga nihoyatda 
kerakli bo‘lib, insonlarning o‘qishga bo‘lgan talabini qondirish vazifasini bajaradi. 
Yozuvning paydo bo‘lishi va kitob vujudga kelishi insoniyatning katta yutug‘i, 
chunki kitoblarsiz biz o‘z tariximiz, madaniyatimiz, ma’naviyatimizdan bexabar 
bo‘lib qolar edik. 

---

126 
Jamiyat tomonidan chiqarilayottan hujjatlarni bir joyga to‘plash 
(kumulyatsiya), tartibga solish va saqlash lozim. Bu ishning bir qismini kutubxona 
fondi bajaradi. Shuning uchun ham kutubxonani jamiyatning ilmiy, ishlab 
chiqarish, madaniy boyliklarini saqlovchi nurxonasi deb ataydilar. Faqatgina 
hujjatlarni saqlash kutubxonaning asosiy vazifasi emas, balki uni jamiyat 
a’zolariga yetkazib bergan. o‘qitish, bilimini oshirish, tarbiyalash kabi vazifalari 
ham mavjud. Demak, kutubxona fondi zukko insonlar tomonidan vujudga 
keltirilgan xotira (memorial) xamdir. 
Hujjatlarni to‘plash va saqlash jamiyat talab qiladigan vazifa bo‘lib, bu 
kutubxona fondining tashqi tuzilma sifatidagi vazifasiga kiradi. Bunday vazifalarni 
yirik milliy kutubxonalar, depozitariylar, kitob palatalari, arxiv va hokazolar 
bajaradi. 
Kutubxona fondi kutubxonaning kichik tizimi hisoblanib faqat o‘ziga xos 
vazifani bajaradi, bu vazifa butun tuzilmaning vazifasi, chunki kutubxona fondisiz 
kutubxonaning o‘zini tasavvur qilish mumkin emas. Kutubxona fondining vazifasi 
kutubxona faoliyatining asosini tashkil etadi. Bu vazifa so‘zning etimologiyasida 
mujassamlangan.