1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Ajratkich kartochkalarni rasmiylashtirish 
Yo‘naltirgichlarning 
ko‘rsatib 
o‘tilgan hamma turlari ajratkich 
kartochkalarda ham keltiriladi. Kitobxonlarning sistemali katalog strukturasini 
bilib olishiga va o‘zlari uchun kerakli bo‘limchani topa olishiga yordam beradigan 
bo‘limlarning sarlavhalari, asosiy bo‘linmalar hamda yo‘naltirgichlarning 
ro‘yxatlari ajratkich, kartochkalarni aniq rasmiylashtirishni talab etadi.
 
Kitobxonlarga sistemali katalogdan foydalanishda yordamlashish 
Sistemali katalogni juda puxta va chuqur o‘ylab rasmiylashtirish 
kitobxonga hamma vaqt ham uning uchun kerakli bo‘limni qidirib topish imkonini 
beravermaydi. Fondning mantiqiy jihatdan yoritilishida yuqorida ko‘rsatib 
o‘tilgan barcha afzalliklarga ega bo‘lgan sistemali tartib kitobxondan 
klassifikatsiya sxemasini yaxshi bilishni, o‘zini qiziqtirgan temani qidirib topa 
olishni, umumiy bo‘limdan uning bo‘limchalariga izchillik bilan o‘tishni talab 
qiladi. Kutubxona katalogdan foydalanishni osonlashtirish uchun bir qancha 
qo‘llanmalar ishlab chiqishi kerak; bu qo‘llanmalar orasida sistemali katalogga 
doir 
alfavit-predmet ko‘rsatkichi
ko‘proq ahamiyatga ega. 
Alfavit-predmet ko‘rsatkich 
Bu ko‘rsatkich kutubxona klassifikatsiyasi jadvallariga ilova qilingan xuddi 
shunday ko‘rsatkich bilan ko‘pgina umumiy tomonlarga ega. Alfavit-predmet 
ko‘rsatkichining jadvallarga ilova qilingan ko‘rsatkichidan farqi faqat uning 
vazifasidadir – jadvallarga ilova qilingan ko‘rsatkichdan kutubxonachi 
klassifikatsiyalash jarayonida foydalaniladi, katalogga doir alfavit-predmet 
ko‘rsatkichi esa, garchi kutubxonachi katalogdan har xil ma’lumotlarni bilib olish 
uchun undan foydalansada, asosan kitobxonlarga yordamlashishga .mo‘ljallangan. 
Alfavit-predmet ko‘rsatkichida bilimning asosiy, yetakchi sohalarining, 
juz’iy fanlarning va shu sohalarga oid alohida masalalarning, eng muhim ilmiy 
problemalarning, alohida tushunchalar hamda fanlar o‘rganadigan asosiy ob’ekt 

---

118 
bo‘lib qolgan predmetlarning nomlari va hokazolar umumiy alfavit tartibida 
keltiriladi. har bir nomdan keyin bo‘limning indeksi ko‘rsatiladi, undan muayyan 
temadagi kitobni qidirib topish kerak bo‘ladi. Temaning nomi bilan indeksi 
birgalikda ko‘rsatkich rubrikasini tashkil etadi. 
Ko‘rsatkichning har bir rubrikasi alohida kartochkaga yozib qo‘yilgan, 
kartochkalar esa katalog yashiklarida alfavit tartibida joylashtirilgan vaqtda 
ko‘rsatkichning kartochka formasi juda qulay bo‘ladi. 
Ko‘rsatkichning asosiy vazifasi – kitobxonga sistemali katalogdan 
foydalanish paytida spravka qo‘llanmasi tariqasida xizmat qilish va uning kerakli 
bo‘limni 
topishiga 
yordamlashishdir. 
Biroq 
ko‘rsatkichning 
yordamchi 
xarakteriga ega bo‘lishi sistemali katalog tuzishga kanday talablar qo‘yilsa, uni 
tuzishga ham shunday talablar qo‘yish kerakligini istisno qilmaydi. 
Rubrikalardagi sarlavhalarning ifodalanishi fanda va ijtimoiy tajribada qabul 
qilingan terminologiyaga qat’iy mos bo‘lmog‘i lozim.