1 мавзу: Ҳужжатларни классификациялаш ҳақида умумий тушунча

Kitoblar tasvirlarini har bir bo‘linmaning ichiga joylashtirish 
Sistemali katalogni to‘g‘ri tuzish uchun bir bo‘linmada birlashtirilgan 
tasvirlarni joylashtirish tartibi muhim ahamiyatga ega. Tasvirlarni ancha 
samaraliroq joylashtirish masalasi ko‘pincha kutubxona matbuoti sahifalarida 
muhokama qilinadi va kutubxonalar tomonidan turlicha hal etiladi. 
Katalogning bir bo‘linmasiga qo‘yilgan 
tasvirlarni joylashtirishning alfavit 
tartibi
ma’lum ustunliklarga ega. Bu tartib har bir kitobning tasviri tutadigan 
o‘rinni aniq belgilab beradi, bir avtorning muayyan masalaga doir hamma 
asarlarini bir joyga to‘plashni ta’minlaydi, kitobxon kitobning nomini aniq eslay 

---

115 
olmagan, avtorning, ismi va otasining ismini bilmagan, binobarin, alfavit 
katalogdan foydalana olmaydigan hollarda unga kerakli kitoblarning tasvirlarini 
qidirib topish imkonini beradi. Tasvirlar alfavit tartibida joylashtirilganda 
kutubxonachi muayyan bo‘linmada ma’lum.asarning aks ettirilgan yoki aks 
ettirilmaganligini tez tekshirish imkoniyatiga ega bo‘ladiki, bu narsa katalogni 
tahrir qilishda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki, 
bunday tartib sistemali .katalogning kitobxonga kitob tanlashda yordamlashishdan 
iborat bo‘lgan vazifasiga to‘la ma’noda javob bermaydi. Tasvirlar alfavit tartibida 
joylashtirilgan paytda ilmiy jihatdan juda qimmatli kitoblar muayyan bo‘limning 
oxiriga, uncha qimmatli bo‘lmagan kitoblar esa bo‘limning oldiga chiqib qolishi 
mumkin. Kitobxonlar esa hamisha ham butun bo‘linma,mundarijasi bilan 
tanishavermaydilar, ko‘pincha bo‘linmaning boshida joylanshgan bir qancha 
tasvirlarni ko‘zdan kechirish bilan cheklanib qo‘ya qoladilar. 
Ba’zan kitob avtorini va sarlavhasini emas, balki nashr etilgan yilini asosiy 
belgi deb bilib, tasvirlarning alfavit tartibi o‘rniga 
teskari xronologik
tartib 
ko‘llaniladi. Bu tartib qo‘llanilganda nashrlar xronologiyasi kamaya borib, dastlab 
oxirgi yilda nashr etilgan kitoblarning, so‘ngra undan oldingi yillarda nashr 
qilingan kitoblarning tasvirlari joylashtiriladi va hokazo. Kitobxonning birinchi 
galda har bir bo‘linmada yangi kitoblar tasvirini, go‘yo fanning hozirgi darajasini 
aks ettiruvchi tarvirini uchratishni, tasvirlarni joylashtirishning bunday tartibini, 
alfavit bo‘yicha joylashtirish tartibidan ustunligi deb hisoblaydilar. Aslida esa 
kitobning nashr etilgan yili hamisha ham uning yozilgan vaqtiga to‘g‘ri 
kelavermaydi so‘nggi yillarda chiqqan kitoblar orasida qayta nashr etilgan 
kitoblar oz emas va ularni birinchi o‘ringa chiqarrib qo‘yishni asosli bir narsa deb 
bo‘lmaydi. Ayni vaqtda tasvirlarni nashr etish yilining teskari xronologiyasida 
joylashtirish katalogni tashkil qilishda ham, undan foydalanishda ham ko‘p amaliy 
noqulayliklarni keltirib chiqaradi. 

---

116