141
Kutubxona fondini kutubxona vazifasiga, kitobxonlarning talabiga moslab
shakillantirish faqatgina hozirni (qisqa davrni) mo‘ljalga olmay,
talablarni
o‘rganish bilan birga, xilma xil usullar bilan ularni o‘stirishga, takomillashuviga
harakat qilinadi. Talab va butlash qonunining buzulishi kutubxonachining
ma’lumoti pasligidan, fond bilan ishlay olmasligidan darak beradi. Kitobxon
qiziqishining umumiy, hususiy va alohidalikka bo‘linishi konsepsiyasi kutubxona
fondini shakillantirishning nazariy asoslaridan biri bo’lib hisoblanadi. Bunday
xilma – xillik o‘rtasida chegara vaqtinchalik xarakterga ega.
Shunga qaramasdan har bir kutubxona o‘z fondini shakillantirayotganda
umumiy va hususiylikka etibor beriladi.
Boshqacha
aytganda, universal kutubxona bo‘lgan ko‘pchilik talabni hisobga
oladi, alohida talabni boshqa kutubxonalar hisobiga bajarishga harakat qiladi.
Umumiylik, hususiylik, alohidalik tushunchasi qiziqish borasida nisbiydir, bir
kutubxona uchun umumiy va hususiy bo‘lgan narsa boshqa kutubxona uchun
alohida bo‘lishi mumkin va aksincha.
Shunday
qilib,
fondni
shakillantirishni
moslashtirish
qonuni
kutubxonachidan malakali bo‘lishi va kutubxonaga xizmat ko‘rsatadigan
vazifalarini, muammolarni, kitobxonlar tabaqalari talab va ehtiyojlarini, qobilyat
va
imkoniyatlarini, kitobni bilishini talab qiladi. Fondni shakillantirishda faqat
intuitsiya bilan emas, balki matematik hisob-kitob birgalikda olib borilishi lozim.
Kutubxona fondini shakillantirish uchun kitobxonlarning axborotga bo‘lgan
ehtiyojini o‘rganish lozim, biroq bu soha bizda hali rivojlanmagan. Shuning uchun
kutubxonachilar kitobxonnig axborotga bo‘lgan ehtiyojini qiziqish va talabga
tenglashtiriladi. Bu esa noto‘g‘ri.
Kutubxona fondini shakillantirishda bir biriga qarama-qarshi bo‘lgan ta’sir
etuvchi kuchlar bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
a)
Kutubxona fondi va tashqi muhit.
b)
Kutubxona fondi va kutubxonaning boshqa tuzilmalari.
c)
Kutubxona fondi va uning ichki qarama-qarshiligi.
142
Ularning ichidagi eng xaflisi kutubxona fondi va tashqi muhitning tez tez
o‘zgarib turishi kutubxona oldiga yangi-yangi vazifalarni qo‘yadi. Kutubxona
fondi mamlakatda chiqayotgan barcha hujjatlarni ololmaydi, chunki bu mablag‘
bilan bog‘liq. Bundan tashqari kutubxonaning tarmog‘i,
binosining imkoniyati,
caqlash kabi faktlar to‘siqlik qiladi. Kutubxona jismoniy va ma’naviy eskirgan
kitoblarni passiv fonga o‘tkazish yoki chiqarib tashlash haqida ham o‘ylash kerak
bo‘ladi. Yuqoridagi qarama-qarshiliklarni ishlatish, fondni kitobxon talabiga
moslashtirish kutubxonaning asosiy vazifasi va kelajagi hisoblanadi.
Kutubxona fondining kutubxona hodimlari bilan qarama-qarshiligi
shundaki, kutubxona fondini shakillantirishni tashkil qilish uchun kutubxonachi
doimo o‘z malakasini oshirib borishi lozim. Kutubxonachi o‘z fondini doim
mukammal to‘ldirib borishi va ularni yaxshi saqlash
uchun binoni kengaytirishi,
xonalarning yetarli bo‘lishiga erishish lozim. Kitobxonlarning to‘lib ketishi,
joyning yetmasligi, avtomatlashtirishga moslashmaganligi, bo‘limning har xil
joyda joylashuvi va haozolar shakillantirishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Kutubxona
fondini kitobxon talabiga moslab shakillantirishning asosiy usullaridan biri –
fondni o‘zining ixtisosiga mos kitoblarni olishi, fondning to‘liqligini saqlab
qolishdir.
Kutubxona fondini shakillantirishda kerakli hujjatlar kitoblar olamidan
shunday saralab, tanlab olinadiki - bu kitobxonga zarur kitobni o‘qish imkoniyatini
yaratadi. Kitobxonning axborotga bo‘lgan ehtiyojiga
qarab adabiyotlar bilan
ta’minlash kutubxonachining vazifasidir. Bu o‘z navbatida kutubxona
fondini
tashqi muhit bilan o‘zaro aloqasini va o‘zaro ta’sirini aks ettiradi. Kutubxona
fondini kitobxonlarga bemalol tanlab olish imkoniyatini yaratuvchi kitob olamini
tashkil eta oluvchi, har xil mavzudagi muammolar, qiziqarli kitoblar bilan ularni
jalb etishi, qiziqishlarini
chuqurlashtirish, kengaytirish lozim. Saralab tanlash
prinsipi kutubxona fondini shakillantirishning bosh prinsipi bo‘lib qolgan
prinsiplar shunga asoslangandir. Muvofiqlash, moslash prinsipi mamlikatda
chiqayotgan ko‘plab kitoblardan bizga ushbu kerakli hujjatlarni tanlab olishni
o‘rgatadi. Kutubxonaning vazifasi ham o‘zining turu va xili, tarmog‘iga,
143
kibobxonlar talabi va so‘rog‘iga moslab, kerakli kitoblarni olib o‘z fondini
shakillanririshi kerak. Mamlakatimizda xilma xil axborot kitubxona muassasalari
mavjud. Masalan, oliy o‘quv yurti, kollej va litsey, umumta’lim o’rta
maktablarning Axborot resurs markazlari va boshqa kutubxonalar o‘zining
kitobxonlariga moslab kitob oladilar.
Ushbu kutubxonalar oldiga qo‘ygan vazifasiga qarab kitoblarni saralab
tanlaydiki, bu mazkur kutubxona tarmog‘iga mos keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
