1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

18-MAVZU. BIRGALIK NISBATI. (İŞTEŞ ÇATI)

Fe’lning birgalik nisbati fe’l o’zak yoki negiziga -iş qo’shimchasi qo’shilishi orqali yasaladi. Bunda gap ichidagi ikki shaxs yoki predmet birgalikda ish bajaradi: Ali ile Veli görüştüler. O gün iki aile tanışacaktı. Seninle dövüşmüş kabi.

Bu yerda fe’lning ta’siri har ikki shaxsga qaytgan. Bu qaytish ham to’g’ridan-to’g’ri yoki vositali ravishda yuz beradi. Birinchi holatda ikki shaxs ham bir-biriga ob’ekt bo’lib xizmat qiladi: Ali ile Veli görüştüler. = Ali Veliyi, Veli Aliyi gördü. O gün iki aile tanışacaktı.= O gün birinci aile ikincisini, ikinci aile de birincisini tanıyacaktı kabi.

Bu yerda fe’llar o’timsiz, lekin mantiqan ikki tomonli o’timli bo’ladi.

Ba’zi hollarda gap ichida vositasiz to’ldiruvchi qatnashadi: Oğuz ile Serdar bu tarlayı bölüştüler. = İkisi aralarında böldüler. Onlar yazışıyorlar. = Birbirlerine (mektup) yazıyorlar kabi.

-iş qo’shimchasi qo’shilishi orqali yasalgan birgalik nisbatining yana bir ko’rinishi turk tilshunosligida hamkorlik ko’rinishi (işbirliği görünüşü) deyiladi. Bu yerda ham ega ko’plikda ikkidan ortiq bo’lish bilan birga ish-harakat birgalikda amalga oshiriladi: Çocuklar gülüşüyorlardı. Kuşlar uçuşuyorlar kabi.

Shuni unutmaslik kerakki, hozirgi zamon turk tilida -iş qo’shimchasi yordamida boshqa shakllar ham yasalganini ko’rish mumkin va ularni birgalik nisbati shakllari bilan aralashtirib yubormaslik kerak: çalışmak, görüşmek, konuşmak va hok.