1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

O’timli fe’llar. Harakati boshqasiga qaytgan, ya’ni gap ichida bir predmetga (borliqqa) ta’siri bo’ladigan fe’llarga o’timli fe’llar (geçişli fiiller) deyiladi: kır-, çek-, ara-, bul- kabi. O camı kırdı, kapıyı çekti, birisini aradı, babasını buldu va hok. Ta’sirni qabul qiluvchi borliqning nomi ko’pincha kimni? (kimi?) kim? (kim?), ba’zan esa kimga? (kime?) savollariga javob bo’ladi va gapda vositasiz to’ldiruvchi (nesne) vazifasini bajaradi: Ali motoru getirdi. Birlikte çorba içeriz. Çok paraya kıymışsınız va hok.

Bu misollarda fe’llarning otlarga ta’siri ko’rinib turibdi. O’timli fe’llarda harakat bilan o’sha harakatni amalga oshiruvchi (ega)dan boshqa bir predmet ham mavjud. Bu vositali to’ldiruvchi (nesne) dir. Harakat o’sha predmetga qaratilgan va uni o’z ta’siri ostiga olgan, ya’ni harakat o’sha predmet ustida amalga oshiriladi. O’timsiz fe’llarda esa harakat va uni bajaruvchisi (ega)dan boshqa uchinchi unsur, ya’ni ega va u amalga oshiradigan ish-harakatdan boshqa narsa (predmet) yo’q. O’timsiz fe’llarda ot (ega) harakat bilan yakkama-yakka holatda bo’ladi, ish-harakat vositasiz to’ldiruvchiga o’tmaydi, uning o’ziga qaytadi.