1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

21 –MAVZU. HARAKAT NOMI (İSİM-FİİL)
Harakat nomi fe’lning ot shakli, ya’ni ish harakat, holat ±ki bo’lish, ya’ni yuz berishning nomidir. Shu bois fe’llarni harakat nomlaridan biri bilan ataymiz (atmak fe’li, istemek fe’li, uçurmak fe’li). Harakat nomining bunday turiga masdar (mastar, infinitif) deyiladi.

Turk tilida –mek, -me, -iş qo’shimchalari qo’shilib yasalgan uch xil harakat nomlari mavjud (bilmek, satmak, gelişme, çalışma, giriş, çıkış). Undan tashqari, hozirgi zamon turk tilida kamdan-kam hollarda -meklik qo’shimchasi bilan uzaytirilgan holda yasalgan harakat nomlari ham qo’llanib kelinadi (sevmeklik, yapmaklık). Bular barchasi ish-harakatning nomlarini ifodalaydi.

Harakat nomlarida shaxs ma’nosi bo’lmagani kabi zamon ma’nosi ham yo’q, ammo ular orasidalarida ozmi-ko’pmi ma’no va qo’llanish farqlari mavjud. Masdar deb atalgan –mek harakat nomlari fe’lning grammatik va boshlang’ich shakli fe’lning noaniq shakli hisoblanadi va to’la ma’noli ot bo’la olmaydi. Ular, shuningdek, hozirgi zamon turk tilida harakat nomi qatnashgan gapda ham kamdan–kam hollarda qo’llanadi. Undan tashqari, masdarlar egalik va boshqa shakl yasovchi qo’shimchalar ham olmaydi. Boshqacha aytganda, –mek harakat nomlari hozirgi zamon turk tilida o’z o’rnini -me harakat nomi qo’shimchasiga bo’shatib bergan. Masalan, eski turkchadagi yörimegüm, demege, etmegi shakllari yangi turkchada yürümem, demeye, etmeyi ko’rinishiga ega.

–mek masdar shakli turli xil harakat nomi kelgan gaplarda qo’llanadi: “Kişi noksanını bilmek gibi irfan olmaz”.