1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

Fe’ldan ot yasovchi qo‘shimchalar

Turk tilida fe’ldan ot yasovchi qo‘shimchalar quyidagilardir:

–amak (-emek). Bu qo‘shimcha vositasida turk tilida fe’ldan bor-yo‘g‘i uchta so‘z yasagan: kaç-amak, tut-amak, bas-amak.

–anak (-enek). Bu yasovchi qo‘shimchani ham faqat eskirgan sağ-anak, boğ-anak, gör-enek, gel-enek, değ-enek (değnek), yığ-anak, tak-anak so‘zlarida kuzatish mumkin.

–ç. Bu qo‘shimcha ham fe’ldan ot va sifatlar yasaydi. U faqat -n bilan tugagan fe’l negizlariga qo‘shilib ot yasaydi: kıskan-ç, korkun-ç, inan-ç, iğren-ç, gülün-ç, sevin-ç, utan-ç, güven-ç, ödün-ç, kıvan-ç, kakın-ç, kazan-ç, ilen-ç kabi. Birgina tıka-ç so‘zi bu yerda istisnoni tashkil etadi.

–gaç (-geç, -kaç, -keç). Bu qo‘shimcha yuqorida keltirilgan –gıç (-giç, -guç, -güç) qo‘shimchasining sinonimi bo‘lib, turk tilida bir nechta so‘zdagina uchraydi: yüz-geç, süz-geç, kıs-kaç, utan-gaç kabi.

–gı (-gi, -gu, -gü, -ki, -kı, -ku, -kü). Bu qo‘shimcha vositasida ham turk tilida azaldan, asosan, bir bo‘g‘inli fe’llardan ko‘p ot yasalgan: say-gı, il-gi, duy-gu, bıç-kı, sar-gı, bil-gi, bur-gu, bas-kı, çal-gı, sev-gi, sor-gu, at-kı, ser-gi, ver-gi, gör-gü, iç-ki, çiz-gi, uy-ku (uyu-ku), kes-ki va hok.

–ıcı (–ici, -ucu, -ücü). Bu qo‘shimcha fe’ldan ot, kasb-hunar nomlari, ba’zan esa sifatlar yasaydi: al-ıcı, oyala-y-ıcı, gör-ücü, yap-ıcı, ver-ici, kur-ucu, yüz-ücü, sat-ıcı, besle-y-ici, oku-y-ucu, dondug-ucu, kal-ıcı, dinle-y-ici, uç-ucu, düşündür-ücü kabi.

–m (-im). Fe’lga aloqador turli predmetlarning nomini yasaydi: al-ı-m, geç-i-m, kuşa-m, ver-i-m, giy-i-m, tak-ı-m, sat-ı-m, biç-i-m, öl-ü-m, uçur-u-m, doğ-u-m, yud-u-m ( yut-u-m ) kabi.

7-MAVZU. TURK TILIDA SIFAT. (TÜRKÇEDE SIFAT)
Mavzuning o’quv maqsadi: turk tilidagi sifat va uning ma’no turlari haqida ma’lumot berish, sifatning yasalishiga ko’ra turlarini aniqlash ko’nikmasini shakllantirish.