1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

Örnek:

–Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!

–Dağın yamacında sürüler dolanıyor.
– Ulusları ayakta tutan kültür ve dildir.

UYARI: Aynı isim, farklı cümlelerde farklı anlamları karşılayacak şekilde kullanıldığında tekil veya topluluk anlamı ifade edebilir.

Örnek: 23 Nisan için sınıfı bayraklarla donattık. (tekil)
Bütün sınıf anlatılanları can kulağıyla dinledi. (topluluk)

5-MAVZU. OTLARDA KICHRAYTIRISH. (İSİMLERDE KÜÇÜLTME)
Bir varlığın küçüklüğü genel olarak “küçük, ufak, minik’ sözleriyle ifade edilir ama dilde çoğu zaman bu anlam aşağıdaki eklerle yapılır.

Örnekler:

-küçük adam > adamcık

-küçük çocuk > çocukcağız

-küçük tepe > tepecik

Serçecik, ne kadar da üşümüş. (Küçük, sevimli, zavallı serçe ...)

Adamcağız, sığınacak yer arıyor. (Zavallı adam...)

Arkada bir tepecik vardı. (Küçük tepe ...)

Yavrucak neye uğradığını şaşırdı. (Zavallı küçük yavru ...)

Anneciğim ... Teyzeciğim ... Babacığım ... (sevgi anlamlı)

Uyarı: Bu ekler her zaman küçültme anlamı vermez. Bazen sevgi, acıma anlamı katar.

Örnekler:

Anneciğimi çok özledim. (Sevgi)

Hayvancağız açlıktan öldü. (Acıma)

Uyarı: Küçültme eki ile türetilmiş bazı adlar küçültme anlamını tamamen yitirmiştir:

Örnekler:

Mehmetçik, arpacık, gelincik, tatarcık (Küçük bir sinek, bir hastalık), maymun­cuk (Her kilidi açacak şekilde (bilgi yelpazesi.net) yapılmış bir alet), yılancık (Bir hastalık.)

Uyarı: "-cik, -cek, -ceğiz" yapım ekleriyle, adlara "küçültme, sevgi, acıma" gibi anlamlar ka­tılabilir.

1. -cık: Şu denizin ortasındaki adacığı (küçük adayı) görüyor musun?

2. –cağız: Çocukcağız, (küçük çocuk) soğukta dışarıda kalmış.

3. –ce: Büyükçe (biraz büyük) bir salona girdi.

4. –msi: Mavimsi (maviye yakın) bir elbise giydi.

5. –mtrak: Elmanın ekşimtırak (ekşi gibi) bir tadı vardı.

– cağız (- ceğiz). Bu qo’shimcha bundan oldingi –ca (-ce) qo’shimchasining sinonimi bo’lib, u bilan bir xil vazifani bajaradi, ammo u kuchsizlik, ojizlikni ifodalash nuqtai nazaridan tilda oldingisidan ko’ra ancha faol qo’llanadi. Adabiy tilda bu qo’shimcha juda ko’p uchraydi: kız- cağız, hayvan-cağız, kadın-cağız, çocuk-cağız, adam-cağız, kedi-ceğiz, efendi-ceğiz, ev-ceğiz, köy-ceğiz kabi.

–cak (-cek). Bu qo’shimcha ham kichraytirish va erkalash qo’shimchalari bo’lib, bundan oldin ko’rib chiqilgan qo’shimchaga sinonim hisoblanadi. Biroq hozirgi kunda uning qo’llanishi sustlashib, uni faqat sanoqli so’zlardagina uchratish mumkin: kuzu-cak, yumur-cak (yumru-cak), yavru-cak, büyü-cek (büyük-cek), demin-cek, sevdi-cek (sevdik-cek) kabi.

Turk tilida kuzu-cağ-ı-m, sevdi-ceğ-i-m kabi misollarda ushbu qo’shimchaning eski ko’rinishiga duch kelish mumkin. Qo’shimchaning oyun-cak so’zida o’z vazifasidan tashqariga chiqib, predmet nomi yasovchi qo’shimchaga aylanganini ko’rish mumkin.

Bu qo’shimchaning -ca, -ce o’rnida qo’llanuvchi shakl yasovchi qo’shimchalik vazifasi ham mavjud: ev-cek, aile-cek kabi.