1-mavzu: sotsial geografiyaning ob’ekti va predmeti reja

10-jadval
Qishloq aholi punktlarining
toifalanishi (O’zbekiston Respublikasining shaharsozlik kodeksini 9-moddasida belgilangan)

№	Aholi punktlarining toifasi	Aholi punktlarining soni	Aholi punktlari- ning soni	foiz
1	Kichik aholi punktlari	100 dan 1000 kishigacha	5892	49,8
2	O’rtacha aholi punktlari	1000 dan 3000 kishigacha	4527	38,3
3	Katta aholi punktlari	3000 dan 5000 kishigacha	1026	8,7
4	Yirik aholi punktlari	5000 kishidan ortiq	375	3,2
	Jami:		11820	100

Mamlakat Prezidenti tomonidan 2009 yil mamlakatimizda “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili”deb eьlon qilinganligi munosabati bilan 2009 yilning 26 yanvarida Dvalat dasturi tasdiqlanib, uni amalga oshirish borasidagi ishlar hozirda izchil dovom etayotganligi shu yo’nalishdagi ishlarimizni yangi bosqichga ko’tarish bugungi kuni dolzarb masalasidir.”Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” Davlat dasturining 2-bo’limi “Qishloq aholi punktlarining arxitekturaviy rejalashtirishni tashkil etish, qishloqda turar-joy va ijtimoiy soha obьektlari barpo etilishini loyhalashtirish tizimini tubdan takomilashtirish”ga bag’ishlangan. Unda qishloq joylarining iqlim sharoitlari va relьefini, ijtimoiy-demografik xususiyatlarini, mahaliy qurilish va noruda materiallari borligini, mavjud qurilish industrial bazasini jalb etishni hisobga olgan holda qishloq uy-joylar, ijtimoiy-madaniy va sanitariya-maishiy obьektlarining yangi namunaviy loyihalar qishloqlarni rivojlanish istiqboli rejalarini ishlab chiqishga alohida eьtibor qaratish takidlangan. CHindan ham respublikamizning tabiiy sharoiti – iqlimi va yer usti tuzilish hududlarda har xil. Mamlakatimizxning katta qismi cho’l, taxmina 20 foizi tog’liklar va faqat oz maydoni voha va vodiylardan iborat. Qishloq uy – joy, ijtimoiy infratuzilma obьektlariini qurishda bunday tabiiy mintaqaviy xususiyatlar inobatga olishi kerak. Respublikamizning demografik vaziyat o’zgacha; ko’pbolalik, katta oilalarning mavjudligi, yoshlarning jami axolining asosiy qismini tashkil qilishi, tabiiy ko’payish, xusan tug’ilishning qishloq joylarida yuqoriligi kabilar ham arxitektura – loyixa ishlamalarida eьtiborga loyiqdir. Bunda maxaliy qurilish materiallaridan foyidalanish, mustaxkam qurilish bazasi (industriyasini) yaratish, qishloqlarda uy – joy hamda infratuzilma shaxobchalarini barpo etilishini loyixalashtirish ishlarini olib borish maqsadida “Qishloqqurilishloyixa” Bosh loyihaqidiruv instituti tashkil etildi, respublika hududi esa uy – joy qurilishi va boshqa sharoitlarga asoslangan xolda rayonlashtirildi (5 ta rayonga ajratildi). SHinam, zamonaviy uy – joy qurishni amalga oshirish, axoliga imtiyozli uzoq muddatga(15 yilga mo’njalangan) kredit beruvchi maxsus “Qishloq qurilish bank” aktsiyadorlik – tijorat banki faoliyat ko’rsatmoqda.

Mintaqalarda alohida tumanlar tanlab olinib qurilish ishlari olib borilmoqda. Qishloq joylarida qurilishni rivojlantirish qurilish bazasini mustaxkamlashni talab qiladi. Ushbu masalani Dasturni IV yo’nalishi “Mamlakatimizda qurilish materiallari ishlab chiqarish kengaytirish, yig’ma konstruktsiyalar va maxalliy materiallardan foydalangan xolda qishloqda obьektlar qurilishining industirial va yig’ma texnologiya joriy etish”da o’z aksin topgan. Jumladan, turli hududlarda tsement, g’isht, gips, ohaktosh kabi qurilish materiallarini ishlab chiqaruvchi korxonalarni barpo etish nazarda tutilgan.
Yuqoridagi Prezident qarorini amalga oshirish yuzasidan O’zbekiston Respulikasi Vazirlar Mahkamasi 2009 yil13 martda 68-sonli “O’zbekiston Respulikasi aholi punklarining ma’muriy-hududiy tuzilishini takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi Qarorini qabul qilgan. Qarorga asosan respublika bo’yicha jami 966 ta qishloq aholi punktlariga shaharcha maqomi berilgan va respulikadagi shaharchalar soni 114 tadan 1080 taga ko’tarilgan. Buning natijasida respulika aholi punktlari tarkibida va viloyatlar urbanizatsiya darasida keskin o’zgarishlar yuz bergan. Odatda qishloqlarga shaharcha maqomini berishda quyidagilar hisobga olinishi maqsadga muvofiq.

• 
  Aholi soni kamida 2000 kishidan ziyod bo’lishi kerak;
  
• 
  Aholi sonining o’sish darajasi va uning bandlik ko’rstkichlari;
  
• 
  QAPning geografik o’rni;
  
• 
  Qishloqlarning bajaradigan funktsiyasi;
  
• 
  Uy-joy qurilish holati, obodongarchiligi;
  
• 
  Tarnsport va ijtimoiy infratuzilmasi;
  
• 
  Sanoati va maishiy xizmat ko’rsatish sohalari;
  
• 
  Servis sohasining rivojlanganligi;
  
• 
  Investitsiya muhiti va qo’shma korxonalar mavjudligi;
  
• 
  Ta’lim va sog’liqni saqlash tizimi;
  
• 
  Bosh reja, loyiha hujjatlari bilan ta’minlanganligi.
  

O’zbekiston qishloqlari geografiyasini quyidagilarga ajratish mumkin: