1-mavzu: sotsial geografiyaning ob’ekti va predmeti reja

Ikkinchi yo’nalishga mansub qarashlarga ko’ra, sotsial geografiya mustaqil bo’lib, geografiyaning quyi ierarxik pog’onasida, aholi geografiyasi tarkibiga kiradi. (Anoxin A.A. Kostyaev A.I. Dolinin A.A). Jumladan, A.A.Dolinin sotsial geografiyani aholi geografiyasining o’ziga xos bo’g’ini sifatida qaraydi. Uning fikricha, sotsial geografiya odamlarning xududiy birikmalarini ijtimoiy rivojlanish darajalarini aniqlashda mujassamlashgan.
A.A.Anoxin va A.I.Kostyaevlar esa sotsial geografiya avval boshdanoq turli taksonomik toifadagi rayonlarning ijtimoiy hayotini xududiy tashkil etilishini o’rganuvchi fan sifatida shakllandi deb hisoblaydilar. Sotsial geografiyani aholi geografiyasi doirasidan ancha keng ma’noda tushunishlariga qaramay, yuqoridagi mualliflar, baribir aholi geografiyasi asoslaridan kelib chiqadilar.
Uchinchi yo’nalishga mansub qarashlarga ko’ra, sotsial geografiya —bu mustaqil fan bo’lib, iqtisodiy geografiya bilan bir darajada turgani holda, ijtimoiy geografiyaning (keng ma’noda) oxirgi asosiy tarmog’i xisoblanadi. bunday nuqtai — nazarni V.M.Goxman va S.Ya.Nыmmiklar yoqlab chiqishgan va ular bir hil shunday xulosaga kelishgan. SHuningdek, ular rivojlanganlik darajasiga ko’ra sotsial geografiyani iqtisodiy geografiyadan orqada qolyapti, chunki sotsial geografiya ancha keyin shakllana boshladi degan, fikrdalar. Ba’zi bir mualliflar, masalan S.Ya.Nыmmik sotsial geografiyani iqtisodiy geografiyaga qaramligini va shuningdek, sotsial va madaniy geografiyani bo’linmasligini ham ko’rsatib o’tadi.
Ta’kidlash lozimki, keyingi yillarda ijtimoiy (obtestvennaya) geografiya iqtisodiy geografiya va «noiqitisodiy», ya’ni sotsial geografiyaga bo’linadi degan fikrdagi mualliflar soni ortib bormoqda. Bunday ilmiy qarash uchinchi va to’rtinchi yo’nalishlar orasida oraliq, bo’g’inni hosil qiladi.
To’rtinchi yo’nalishga mansub nuqtai-nazarga ko’ra sotsial geografiyani barcha ijtimoiy munosabatlarni qamrab olgan fan sifatida tushunish mumkin. Bu yerda «sotsial» va «ijtimoiy» (obshestvennaya) tushunchalari. o’zaro mos va ular o’zaro sinonimlardir. Demak, bularga ko’ra sotsial geografiya (ijtimoiy geografiya) boshqa ijtimoiy — geografik tarmoqlar (aholi geografiyasi, siyosiy geografiya, harbiy geografiya, tarixiy geografiya va b.)dan tashqari iqtisodiy geografiyani ham qamrab oladi. N.N.Baranskiy ham ijtimoiy geografiyani shunday keng ma’noda tushungan va bunday tushunish mahalliy olimlarga (Soliev A., Otamirzaev O va boshqalar) ham xos.
Sotsial geografiyani tutgan o’rni xususidagi birinchi yo’nalishga mansub qarashlar uni rivojlanishiga sharoit yaratmaydi. Ikkinchi yo’nalishga mansub qarashlar esa aholi geografiyasining ahamiyatini oshirib yuboradi. Ko’pchilik tadqiqotchilar aholi geografiyasini geografiyaning sotsial qanoti, yadrosi degan fikrdalar (Lavrov S.B., Sdasyuk G.V.), yoki aholi geografiyasi ijtimoiy (obshestvennoy) geografiyada alohida rol o’ynaydi (S.Ya.Nыmmik).
Sotsial geografiyani tutgan o’rni xususidagi uchinchi yo’nalishdagi qarashlarning vujudga kelishi to’la qonuniydir. Bunga ko’ra, sotsial geografiya geografiya fanlari tarkibida o’rta darajadagi fan hisoblanadi. To’rtinchi yo’nalishdagi qarashlar barchaga tushunarli va mantiqiydir. Unga ko’ra sotsial geografiya (keng ma’noda) barcha ijtimoiy — geografik fanlarni qamrab olgan fan bo’lib hisoblanadi.