1-mavzu. Qirish. Asosiy tushuncha va ta’riflar reja

Kesish jarayonini tadqiq qilishni davom ettirish natijalari

Kesilayotgan qatlamda quyidagi hodisalar kuzatiladi:

1. 
   plastik deforefarsiyaning sodir bo‘Iishi va qirindi hamda zagotovkada yangi yuzalaming hosil bodishi;
   
2. 
   metal xossalarrning yuza qatlamda va zagotovkaning chuqurligi
   

3.5-гarm. Qirindining sinishi.
Peterburg politexnika institutining usta mexanigi Y.G. Usachev kesish jarayonini o‘rganishda yangi yo'nalishni yaratdi. U metallarning kesish jarayonini o‘rganishda mikroskop qo'llay boshladi. Buning natijasida I.A.Time tajribalarida aniqlangan «yorilish tekisligi»dan tashqari kristallografik surilishlami ifodalaydigan «siljish (yoki surilish) tekisiiklari» ham mavjudligi isbotlandi. Usachev qirindi uning ikki elementi o‘zaro tutashgan yorilish tekisligi bo'yicha emas, balki bu tekislikka u=30° burchak ostidajoylashgan yo‘naIish bo‘yicha sinishini aniqladi. Sinish bir yoki ikki qo‘shni elementlar orasida yorilish tekisligini kesib o‘tib sodir bo'lishi mumkin (3.5-rasm). Qurg’oqdagi asosiy qismida anchagina farqlanishi. Shu tufayli kerirh jarayoni bilan tashqi quruq, moysiz ishqalanish jarayoni orada o’xsharhligi borligi kuzatiladiki, quruq ishqalanishda ham ishqalanuvchi jismlaming o‘zaro ta’siri ulaming yuza qatlamlari bo’icha sodir bo’ladi.Kesirh jarayoniragi kesuvchi tig'ning zagotovka bilan o‘zaro ta’sirini indentor-qarshi jamming maxsus tayorlangan yuzasi bo'ylab quruq ishqalanish kabi modellashtirish mumkin. ArbobrozIik materiallarining ishqalanishi va ishqalanishga chidamliligini hamda ishqalanish koeffitsiyenti qiymatlarini aniqlash
sxemasini ko‘rib chiqaylik (3.6-rasm).
Bunday modellashtirish faqat qarshi jismning yupqa sirt qatlamida sodir bo'ladigan plastik deformatsiya va indentorning yeyilishiga sifat jihatidan baho berishga imkoniyat yaratadi.

3.6-rasm.I-qarshi jism (Cr 45 markali konstro’q- sionpo'latdan). 2-indentor (asbobsozlik po'Iatidan).
Qarshi jismning sirtida chuqurligi 0,25 mm gacha chiqamiz ariqchalar va indentor sirtidan uvalanib tushgan zarrachalarning metall to‘plamlari qoladi (akad. V.D. Kuz­netsov).
Sirpanish tezligining ortishi bilan (K=6-;-50 m/min) qatlamning plastik deformatsiyasi ko'payadi. Bosim kuchi p ning ortishi plastik deformatsiyaning o‘sishiga olib keladi. 0‘simtaning hosil bo'lish jarayoni o‘zaro kontaktda boladigan jismlar (qarshi jism, indentor, kesuvchi asbob, zagotovka) materiallarining fizik-mexanik xossalariga chambarchas bog'Iiqligi kuzatiladi.

4. 
   Qirindining kirishishi va o‘simta hosil bo‘lishi
   

Qirindi hosil bo‘lishi jarayonida plastik deformatsiya darajasini qirin­dining kirishishi orqali baholash qabul qilingan. Bunda kesilgan qatlam va undan kesish natijasida hosil bo'Igan qirindining bo‘ylama va ko'ndalang yo'nalishdagi o‘lchamlari o‘zaro taqqoslanadi: kesib olin- gan qirindining uzuniigi l₂ shu qirindi kesib olingan qatlam uzuniigi / dan kichik, va aksincha qalinligi a₂ va kengligi b₂ mos ravishda a_t va b₂ dan katta bo'ladi.
Demak, qirindining bo‘ylama kirishuvi

qirindining ko‘ndalang kirish,

qirindining kengayishi.

3.1 jadvalda mazkur usul bo‘yicha aniqlangan bo'ylama kirishish qiymatlari keltirilgan:
3. l-jadval

Material	Mustahkam chegarasi MPa	Qattiqlik HB	Nisbiy torayish	Kesish tezligi v,m/min	Surish J mm/ayl.	Old burchak Y, grad	Bo'ylama kirishish *
Po’lat20	446	150	55	59,4	0,125	0	0,275
Po’lat40X	785	242	48	62,0	0,125	0	0,441
Mis	250	74	•	65.0	0,160	0	0,154

O'simtanning hosil bo'lishi. Kesishning ba'zi sharoitlarida kesuvchi asbobning old yuzasida o Simta («narost») deb ataluvchi qatlamli metall hosila paydo bo'ladi (3.8-rasm).

Kesish paytida o'simtaning hosil bo'lishi ishlov o'tayotgan ma'Ium metall tori uchun kesish rejimiga, aniqrog'i surish va kesish tezligining o'zaro munosabatiga bog'liq bo'ladi. Bu munosobatni s=c/v kabi belgilansa (bunda $-surish, mm/ayl; v- kesish tezligi, m/min; c-parametr), tajribalar shuni ko'isatadiki, s-v munosabat egallagan maydon gipeibola chizig'i bilan ikki zonaga ajratiladi: svc bo‘lsa, o'simta hosil bo'lmaydi.

O'simtaning hosil bo'lishiga sabab, ishlov o'tayotgan metallning kesilayotgan qatlam chegarasida yuqori plastiklikka ega bo'lishidir.
O'simta katta qattiqlikka ega bo'lib, materialni kesadi; u old burchak qiymatini o'zgartiradi, ishlangan yuzaning tozaligini yomonlashtiradi.
Davriy ravishda o'simtaning ko'chib ketishi vibratsiyaning paydo bo'lishiga olib keladi, bu esa ishlangan yuzaning sifatini yomonlashtiradi. Shu sababli, tozalab ishlov berishda o'simta zararli hisoblanadi.

O'simtalar har xil materiallar (shu jumladan molibden, titan, po'lat va issiqbardosh qotishmalar)ni qattiq qotishmali, po'lat, mineralokeramik va olmosli asboblar bilan kesib ishlashda hosil bo'lishi mumkin. O'simta eng katta o'lchamlarga plastik metallarni uglerodli va tezkesar po'latlardan tayyorlangan asboblar bilan tutash qirindi olib kesishda ega bo'Iadi.

O'simtaning hosil bo'lmasligi uchun, ayniqsa tozalab ishlov berish­da, kesish rejimi va asbobning geometrik parametrlarini to'g'ri tanlash, moylash-sovitish suyuqliklaridan foydalanish, kesuvchi tig' yuzalarini sifatli charxlash va maromiga yetkazish darkor.
3.9~rasm.
Ishlangan yuzalarning sifati. Kesish jarayonida metalining B nuqtasida buzilish paytida bir vaqtning o'zida ikki yuza paydo bo‘ladi: qirindining pastki tayanch yuzasi va ishlanayotgan zagotovkadagi kesilish yuzasi (3.9-rasm).
Qirish jarayonida kesuvchi asbobning qirralari ishlanayot­gan zagotovkada kesish yuzasini hosil qilib, kesish yuzalarining barchasi ishlangan umumiy yuzani tashkil etadi. Ishlangan yuza surish yo‘nalishida ma'lum geometrik relyefga ega bo‘Iib, bu relyef balandligi kesilmay qolgan qoldiq kesimlarning balandligiga teng bo'Igan g‘adir-budurliklardan iborat bo‘ladi. Bunda quyidagi ikki holatni ta’kidlash joiz:

1. 
   Ishlangan yuzaning g'adir-budurligi yoki tozaligi (GOST 2789-73).
   
2. 
   Yuza qatlam mustahkamligining ortishi (metallni kesib ishlashda plastik deformatsiyalangan metahning uning boshlang‘ich holatiga nisbatan mustahkamligi va qattiqligining o'sishi bo‘lib, uni mikroqattiqlikni o‘lchash yoki rentgenografik usul bo'yicha o‘lchangan qoldiq kuchlanishlar o, ning miqdori orqali baholanadi). Po‘latIarni yo'nishda mustahkamlangan qatlamning qalinligi 0,4 mm gacha, jezlar uchun 0,26 mm, aluminiy va uning qotishmalari uchun 2,58 mm gacha yetadi.
   

Yuza qatlamdagi qoldiq siquvchi kuchlanishlar va bu qatlamning kattalashgan mikro qattiqligi mashina detallarining ekspluatatsion xususiyatlarining, xususan, ishqalanishga chidamliligining yaxshilanishiga imkon yaratadi.
Yuza qatlami mustahkamlanishining salbiy tomonlari ham bon detallaming sirti mo‘rtlashadi, tob tashlashga va navbatdagi termik ishlash paytida darzlar hosil qilishga moyilroq bo‘ladi, hamda shu zagotovka navbatdagi ishlovlarni o‘tayotganda kesuvchi asbob tig‘ining tezroq yedirilishiga sabab bo‘ladi.
Keltirilgan ma’lumotlar texnologik jarayonni amalga oshirishida tahlil qilinishi va hisobga olinishi lozim.