1-mavzu: O’qituvchining nutqiy kompetensiyasini rivojlantirish fanining maqsad va vazifalari

Adabiy til og‘zaki shaklining 
yuzaga kelishi ma’lum sharoitlar bilan 
bog‘liqdir. Bulardan eng muhimi adabiy tildan kundalik turmushda foydalanish 
zaruriyatining paydo bo‘lishi va bu jarayonning kundalik hayotiy ehtiyojga 
aylanishi bilan bog‘liqdir. Natijada adabiy tilning o‘ziga xos alohida ko‘rinishi 
og‘zaki adabiy nutq yuzaga keladi 
va u o‘ziga xos xususiyatlari bilan yozma 
tildan farq qiladi. 
Adabiy til og‘zaki shaklining paydo bo‘lishi sheva va dialektlardan ustun 
turuvchi, qo‘llanish doirasiga ko‘ra ulardan ustunlik qiluvchi og‘zaki nutqning 
yuzaga kelishidir. Og‘zaki adabiy nutqning yuzaga kelishi har qanday rivoj 
topgan milliy tilning ham muhim belgisidir. Adabiy tilning dastlabki davrlarida 

---

adabiy tilning ikki shakli – yozma nutq va og‘zaki adabiy nutq bir-biriga 
qarama-qarshi qo‘yib kelingan bo‘lsa, adabiy tilning milliy tillik davriga kelib, 
adabiy nutqning bu ikki turi o‘zaro yaqinlashadi, o‘zaro bir-biriga o‘tib 
turadigan bo‘lib qoladi. 
Shunday qilib, adabiy til og‘zaki shakli tilning milliy tillik davrlarida, 
ya’ni milliy til shakllanishi davrida yuzaga keladi. Bu paytga kelib adabiy til 
og‘zaki shakli uchun zaruriyat tug‘iladi. Muayyan ijtimoiy- tarixiy sharoitlar 
yuzaga keladi. Adabiy til bu davrda keng xalq ommasi hayotiga kirib boradi, u 
og‘zaki nutq tarzida qo‘llana boshlaydi. Og‘zaki adabiy tilda gapiruvchilar soni 
kengayib va ko‘payib boradi. Adabiy tilning og‘zaki shakli, xuddi uning yozma 
shakli kabi maktab va maorif sohalariga kirib boradi, og‘zaki nutq radio, 
keyinchalik televidenie tiliga aylanadi, og‘zaki tilda keng doirada bilim beriladi, 
og‘zaki targ‘ibot ishlari olib boriladi. Adabiy tilning og‘zaki shakli uning yozma 
shakli kabi ma’lum qoidalarga solinadi, uning me’yorlari belgilanadi. 
Adabiy til og‘zaki shaklining yoyilishi va shakllanishida milliy teatr, 
radio, televidenie tili, ayniqsa, o‘rta va oliy ta’lim alohida ahamiyat kasb etadi. 
Mana shunday sharoitlar o‘zbek adabiy tili uchun XX asrda yuzaga keldi. Bu 
hol o‘zbek adabiy tili og‘zaki shaklining yuzaga kelishi va shakllanishi uchun 
asos bo‘ldi. Shunday qilib, o‘zbek adabiy tilida yangi komponent –