1-mavzu: O’qituvchining nutqiy kompetensiyasini rivojlantirish fanining maqsad va vazifalari

4-MAVZU: Nutq madaniyati va adabiy til me’yorlari 
 
Reja: 
1.
Nutq madaniyati va adabiy til me’yorlari. 
Tayanch so‘zlar: 
Nutq madaniyati, til me’yorlari.
Keng ravishda uslubiy tarmoqlanganlik adabiy tilning o‘ziga xos 
belgilaridan biri adabiy tilning ham yozma, ham og‘zaki shaklga ega ekanligidir.
 
Adabiy tilning muhim xususiyatlaridan biri uning murakkab, ko‘p qirrali 
vazifalarini ham yozma, ham og‘zaki shakllarda o‘tashidir. Har qanday adabiy 
tilning yozma va og‘zaki shakllarining yuzaga kelishi o‘z tarixiga va murakkab 
qonuniyatlarga egadir. Adabiy til har ikki shaklning paydo bo‘lishi ham o‘ziga 
xosdir. Bu dastlab adabiy til yozma shaklining yuzaga kelishi, keyinchalik esa 
og‘zaki shaklining paydo bo‘lishida ko‘rinadi. 
Adabiy tillarning yozma shakli yuzasidan ko‘pgina tadqiqotlar olib 
borilgan. Lekin adabiy til og‘zaki shaklining paydo bo‘lishi va shakllanish 
qonuniyatlari nihoyatda kam o‘rganilgan. Shuni hisobga olib biz quyida bu 
masalaga qisqacha to‘xtalamiz. 
Adabiy tilning dastlabki namunalari ilk davrda xalq jonli tilining 
yozuvdagi ifodasi bo‘lgan. Shu sababli ilk davrdagi yozma va og‘zaki nutq 
orasida shakliy farq kam bo‘lgan. Hozirgi ma’nodagi sezilarli xususiyatlar 
bo‘lmagan. Lekin yozuv, yozma nutqning o‘zi ma’lum ma’noda unga ijodiy 
yondashish, uni estetik-normativ baholash natijasidir. Yozuv kishining o‘z tili, 
ya’ni yozma nutqi ustida o‘ylashiga, unga muayyan o‘zgartirishlar kiritishiga 
imkon beradi. Yozma tilda badiiy, ilmiy asarlar ijod qilish, yozishmalar olib 
borish esa qayd qilingan imkoniyat chegaralarini yanada kengaytirdi va 
chuqurlashtirdi. Natijada muayyan davrga kelib, o‘zining ma’lum xususiyatlari 
bilan jonli og‘zaki til (xalq tili) namunalaridan (sheva va dialektlardan) 
farqlanuvchi til shakli yuzaga keladi. Bu hozirgi adabiy tilning ilk namunasi edi. 
Shunday qilib, adabiy tilning paydo bo‘lishida yozuv muhim va belgilovchi rol 
o‘ynadi. Shu tufayli ham adabiy til dastlab yozma til - yozma adabiy til sifatida 
shakllandi. O‘zbek adabiy tilining paydo bo‘lishi va shakllanishi XI-XV asrlarga 
to‘g‘ri keladi.