1. Мавзу: Оила социологияси фанининг шаклланиш босқичлари

№ 4. Мавзу: Оилавий бирлик ва оиланинг ҳаётий цикли

Оиланинг ижтимоий моҳиятини таҳлил қилаётганда шуни билиш муҳимки, оила жамиятнинг жисмоний ва социомаданий авлодлар алмашинувини, яъни фарзандлар туғилиши ва оиланинг бошқа аъзоларининг шарт-шароитини таъминлашини англаш мумкин. Оила социологияси индивидуал ва жамоавий қизиқишлар ўртасидаги конфликтда эртада турувчини ўз предмети деб ҳисоблар экан, у бу жараёнларни нафақат социо---институционал даражада, балки оилавий-гуруҳий ва индивидуал микродаражада кўриб чиқади.
Оиланинг микросоциологик таҳлили миллионлаб алоҳида оилаларнинг аъзоларини тарбиялашга эришиши, оилавий хаёт тарзи орқали уларнинг турли индивидуал эҳтиёжларининг қондирилишини ўрганишни тақозо этади. Оила кичик гуруҳ сифатида инсонлар нигоҳида алоҳида эътибор, қадр-қимматга эга. Шу маънода оилавий ҳаёт бўйдоқлик ва нисбатан ҳам қадр-қимматлидир. Оила шахслар ўртасида ўзбошлик сифатида ўрганиш ва инерция ҳисобидан эмас, балки фақат инсонларнинг ўзаро ички тортишиши (интилиши) га кўра мавжуд бўла олади. Микросоциологиянинг асосий масаласи – оилавий муносабатларнинг ҳолати, оилавий бирдамликка ҳалақит берувчи конфликтлар ва ташқи тўсиқлар, оилавий ролларни бажаришга ва биргаликдаги оилавий фаолиятнинг самарасига таъсир этувчи омиллардир. Микро ва макро социологияси ўрганилаётган объектнинг даражасига кўра фарқланади. Алоҳида оила қанчалик уникал, бошқалардан фарқ қилувчи ҳаёт тарзига эга бўлмасин бари бир у ташқи оилалар билан ўхшаш бўлган хусусиятларга эга бўлади. Шубҳасиз оила социологияси бир бутун тизимни ўрганади, лекин илмий соддалаштириш мақсадида оила макро ва микро тадқиқотлар объекти ҳисобланади.
Оилани ўрганишда социологик ва психологик йўналишларни ажратиш лозим. Социал психология инсон хулқ-атворини организм сифатида ҳам эмас, якка шахс сифатида ҳам эмас, балки бошқа инсонлар билан ўзаро ҳаракат иштирокчиси сифатида ўрганади. Оила бунда бир-бирига таъсир кўрсатиш, ўзаро алоқа, контактлар натижасиси сифатида кўрилади. Оиланинг социал психикаси индивидлар ўртасидаги бирдамлик, келишилганликнинг вужудга келиши ва ушлаб турилишини ўрганади – бунда диққат марказида оилавий БИЗ га тегишлилиги бўлишига мувофиқ ўзининг МЕН – концепциясини ташқи омилларидан қатъий назар тасдиқлашга интилувчи, шахс туради. Оила социологияси оилани бир бутун тизим, бир-бирини тўлдирувчи социомаданий ролларнинг бирлиги, вақт ўтиши мобайнида ва ҳодисалар рўй бериши натижасида оила структурасини ўзгариши содир бўлганда, ўзининг бутунлигини сақлаб қолувчи автономия сифатида ўрганди. Оила социологияси индивидуал хати-ҳаракатни умумоилавий хатти-ҳаракат натижаси, социал-институционал муносабатлар,социал статус ва ролларнинг ҳахслараро намоён бўлишини ўрганади.Социолог шахс томонидан оилавий ҳолатларни субъектив Аниқланиши орқали оиланинг ўзгаришига таъсир этувчиҳатти-харакатнинг натижасини Аниқлашга интилади.
Оила социологиясининг муҳим белгиси-оиланинг кичик бирламчи гуруҳ сифатида вужудга келиши, функцияларини бажариши ва унинг бузулиши(барбод бўлиши) қонунларини ўрганишга интилишидир.Турли даврларда,турли ҳаёт тарзи ва маданиятларда алоҳида оилалар ўзинингноёблиги билан ажралиб туришига қарамай,улар барпо бўлиш вабарбод бўлишида бир хил хусусият билан характерланади.
Оиланинг ҳаётий цикл босқичларининг ўзгариши қонунлари,нуклеар оиланинг ҳаёт циклининг қисқариши-оиланинг кичик ҳуруҳ сифатида социологияни қизиқтирадиган биринчи масала.
2-масала-оилавий тизимнинг социетал ўзгаришлар,яъни фарзандлар социализацияси ва уларнинг оилавий ролларга киришиши натижасида ўзгаришлар.Шунингдек, шахснинг оилавий ҳаёт тарзига асосланган альтернатив оилавий шаклларни вужудга келтирувчи индивидуал-психологик ориентациялар оила социологиясининг асосий қизиқишидир.